کمیاب ترین و فراوان ترین گروه های خونی

گروه های خونی، طبقه بندی های مختلفی دارند و براساس آنتی ژن های موجود در گلبول های قرمز تعیین می شوند. آنتی ژن ها، مولکول هایی هستند که می توانند پاسخ سیستم ایمنی بدن را تحریک کنند.

در کل 36 گروه خونی در انسان ها یافت می شود که 8 نوع آنها رایج و شناخته شده تر هستند. 

انتقال خون روشی است که از طریق آن می توان خون را به بدن بازگرداند.

در افرادی که خون دریافت می کنند، تشخیص گروه خونی سازگار با بدن ضروری است، در غیر اینصورت احتمال دارد سیستم ایمنی بدن فرد تحریک شده و دچار بیماری یا عوارض جانبی گردد.

به گفته سازمان صلیب سرخ آمریکا، هر دو ثانیه یک نفر در آمریکا به خون و فرآورده‌های خونی نیاز دارد. انتقال خون هر ساله جان 4.5 میلیون نفر را نجات می دهد.

در این مقاله، کمیاب ترین و فراوان ترین گروه های خونی در ایران مورد بررسی قرار گرفته اند.

اطلاعات این مقاله برگرفته از به روزترین مقالات علمی (June 2020) و از معتبرترین سایت های دنیا می باشد.

تعریف گروه خونی

برای گروه بندی خون 33 نوع سیستم گروه بندی مختلف وجود دارد. از این میان دو سیستم گروه بندی ABO و گروه بندی (Rh) مهمترین انواع تلقی می شوند.

این دو سیستم گروه بندی، گروه های خونی را براساس آنتی ژن های موجود روی گلبول های قرمز، طبقه بندی می کنند.

سیستم گروه خونی ABO

گروه های خونی در این سیستم به شکل زیر طبقه بندی می شوند:

• گروه خونی A آنتی ژن های A را روی گلبول های قرمز خود دارد.
• گروه خونی B آنتی ژن های B را روی گلبول های قرمز خود دارد.
• گروه خونی O هیچ یک از آنتی ژن های A و B را روی گلبول های قرمز خود ندارد.
• گروه خونی AB هر دو آنتی ژن A و B را روی گلبول های قرمز خود دارد.

سیستم گروه خونی Rh

گلبول های قرمز ممکن است یک آنتی ژن دیگر هم روی سطح خود داشته باشند که به آن، آنتی ژن Rh می گویند.

اگر این آنتی ژن وجود داشته باشد، گروه خونی Rh مثبت است، و اگر وجود نداشته باشد، گروه خونی Rh منفی است.

افراد Rh مثبت نمی توانند به افراد Rh منفی خون اهدا کنند. اگر والدین هر دو Rh مثبت یا منفی باشند، یا پدر Rh منفی و مادر Rh مثبت باشد، در دوران بارداری ناسازگاری Rh بوجود نمی آید. اگر پدر Rh مثبت و مادر Rh منفی باشد، فرزندان اغلب Rh مثبت خواهند شد و در چنین حالتی ناسازگاری Rh بین مادر و جنین بوجود می آید. به همین خاطر در برخی موارد بنابر صلاحدید پزشک لازم است به مادر آمپولی به نام روگام تزریق شود.

ترکیب نتایج طبقه بندی دو سیستم گروه خونی فوق، هشت نوع گروه خونی متداول را می سازد. بیشتر افراد یکی از گروه های خونی زیر را دارند:

• A مثبت
• A منفی
• B مثبت
• B منفی
• O مثبت
• O منفی
• AB مثبت
• AB منفی

ترکیب پروتئین های خون و وجود یا عدم وجود آنتی ژن های خاص روی سطح گلبول های قرمز، یک فاکتور موروثی است که براساس ژن هایی تعیین می شود که شخص از والدین خود به ارث می برد. با توجه به اهمیت ژنتیک در این مورد سازمان صلیب سرخ توصیه می کند کسانی که به خون نیاز دارند، بخصوص کسانی که گروه خون کمیاب دارند، از افراد درجه یک خانواده یا کسانی که ملیت یکسانی با آنها دارند خون دریافت کنند. خصوصیات وراثتی، از جمله گروه خونی، در افراد یک ملیت نزدیک به هم است. 

متخصصان توصیه می کنند بمنظور بالابردن شانس سازگازی خون، گیرنده و اهدا کننده، هر دو از نظر ویژگی های ژنتیکی تطبیق داده شوند، بخصوص در مورد گروه های خونی نادر. به همین خاطر بعضی از مراکز اهدای خون، اطلاعات ملیتی اهدا کننده را هم ثبت می کنند.

در بعضی بیماری های خاص، مثلا تالاسمی و بیماری سلول داسی، این تطابق مهمتر هم می شود چراکه این بیماری ها در میان جمعیت برخی ملیت های خاص متداول تر هستند، بعلاوه ممکن است فرد مبتلا نیازمند چند نوبت انتقال خون باشد.

مثلا، فقط 2% اهدا کنندگان گروه های خونی نادر را دارند، و پزشکان هم معمولا از خون آنها برای درمان بیماران مبتلا به بیماری سلول داسی استفاده می کنند، این در حالی است که میزان نیاز به این نوع خون هر سال 10 تا 15% بالاتر می رود. همین میزان تقاضا و نادر بودن بعضی گروه های خونی است که اهمیت اهدای خون را دوچندان می کند.

فراوان ترین گروه خونی در ایران

به گفته ی دکتر بشیر حاجی بیگی، مدیر کل انتقال خون استان تهران، بین 33 تا 34 درصد اهداکنندگان خون کشور دارای گروه خونی o مثبت هستند و این گروه خونی میان مردم و اهدا کنندگان خون، بیشترین فراوانی را دارد.

کمیاب ترین گروه خونی در ایران

طبق گفته ی سخنگوی سازمان انتقال خون ایران، یک درصد از اهدا کنندگان خون در کشور دارای گروه خونی AB منفی بوده اند که نایاب ترین گروه خونی در کشور محسوب می شود.

آنتی ژن های A و B فقط دو نمونه از 600 آنتی ژن شناخته شده هستند که می توانند گروه های خونی را متمایز کنند. تمایز نادرترین گروه های خونی رایج، و زیرگروه های بسیار نادر آنها بسیار مهم است. 

داشتن آنتی ژنی که اکثر افراد آن را ندارند، یا نداشتن آنتی ژنی که اکثر افراد آن را دارند، به این معناست که فرد از گروه خونی کمیابی برخوردار است. به گفته ی انجمن بین المللی انتقال خون، اگر 1 نفر از 500 نفر، یک آنتی ژنی را که همه دارند، نداشته باشد یعنی گروه خونی او کمیاب است. اگر 1 نفر از 1000 نفر، فاقد یک آنتی ژنی باشد که همه دارند، یعنی گروه خونی او خیلی کمیاب است.

علاوه بر این دانشمندان تاکنون 36 گروه خونی مختلف را شناسایی کرده اند، که بعضی از آنها می توانند مشکلاتی را در انتقال خون پدید آورند.

برخی از گروه های خونی نادر، بطور مشخص در گروه های قومی خاصی متداول تر هستند. طبق اطلاعات صلیب سرخ آمریکا، می توانید در زیر لیست گروه های خونی نادر و قومیت هایی که بیشتر این گروه های خونی را دارند مشاهده کنید:

• آفریقایی-آمریکایی: گروه خونی U منفی و گروه خونی دافی منفی
• بومیان آلاسکا و آمریکا:  گروه خونی RzRz، همچنین به عنوان Rhnull یا “خون طلایی” شناخته می شود.
• آسیا و اقیانوس آرام: گروه خونی JKnull
• اسپانیا: گروه خونی B منفی دیگو
• اروپای شرقی و یهودیان روسیه: گروه خونی A منفی دروری
• قفقازی: گروه خونی ول منفی و B منفی کل

برخی از این گروه های خونی بسیار نادر هستند. به عنوان مثال، محققان تخمین زده اند که از هر 6 میلیون نفر فقط یک نفر گروه خونی RzRz دارد.

در ایران هم برخی گروه های خونی نادر یافت شده اند، از جمله:

• گروه خونی RzRz متعلق به آقایی که برای اهدای خون مراجعه نموده بوده اند.
• گروه خونی WRA که تاکنون 3 نفر در کشور با این گروه خونی شناسایی شده اند.
• گروه خونی RZR2 که تاکنون دو نفر آقا با این گروه خونی در تهران شناسایی شده اند.
• گروه خونی بمبئی که یکی از نادرترین گروه های خونی در دنیاست و تاکنون 41 نفر در کشور با این گروه خونی شناسایی شده اند.

جمع بندی

گروه خونی براساس تفاوت آنتی ژن ها و پروتئین های موجود در گلبول های قرمز تعیین می گردد.

برای اطمینان از اینکه انتقال خون مشکلی برای دریافت کننده ایجاد نمی کند، گروه خونی اهدا کننده و گیرنده می بایست تطبیق داده شود.

از آنجائیکه ویژگی های ژنتیکی افراد، گروه خونی آنها را تحت تاثیر قرار می دهد، بررسی فراوانی گروه خونی، ملیت گیرنده و اهدا کننده و میزان تقاضا برای گروه های خونی به پزشک کمک می کند، مناسب ترین خون را برای فرد نیازمند انتقال انتخاب کند.