پرولاکتینوم را بشناسید؛ علل، علائم و روش‌های تشخیص و درمان

پرولاکتینوم یک تومور غیر سرطانی در غده هیپوفیز است که باعث تولید بیش از حد پرولاکتین شده و منجر به کاهش سطح هورمون های جنسی استروژن و تستوسترون می گردد. این مقاله علائم پرولاکتینوم، علل، عوارض و درمان آن را توضیح می دهد.

 

مقدمه

پرولاکتینوم یک تومور غیر سرطانی در غده هیپوفیز است. این تومور باعث می‌شود هیپوفیز، هورمونی به نام پرولاکتین را بیش از حد تولید کند. مهمترین اثر پرولاکتینوم، کاهش سطح برخی از هورمون‌های جنسی (استروژن در زنان و تستوسترون در مردان) است.

اگرچه پرولاکتینوم تهدید کننده حیات نیست ولی منجر به مشکلات بینایی، ناباروری و مشکلات دیگر می‌شود. پرولاکتینوم شایع ترین نوع تومورهای هورمون ساز است که در غده هیپوفیز ایجاد می‌شود.

پزشکان اغلب می‌توانند پرولاکتینوم را با دارو درمان کنند تا سطح پرولاکتین را به سطح نرمال برسانند. جراحی برای برداشتن تومور هیپوفیز هم می‌تواند یکی از روش‌های درمان باشد.

 

علائم پرولاکتینوم

پرولاکتینوم ممکن است هیچ علائم و یا نشانه قابل توجهی نداشته باشد.

با این وجود، وجود پرولاکتین اضافی در خون (هایپرپرولاکتینمی) یا فشار روی بافت‌های اطراف ناشی از یک تومور بزرگ می‌تواند منجر به علائم و نشانه‌ها گردد.

از آنجا که سطح بالای پرولاکتین می‌تواند دستگاه تناسلی (هیپوگنادیسم) را مختل کند، برخی از علائم و نشانه‌های پرولاکتینوم مختص زنان یا مردان است.

پرولاکتینوم در زنان، با نشانه‌های زیر همراه است:

• دوره‌های قاعدگی نامنظم یا قطع شدن آن
• ترشحات شیری از پستان وقتی باردار یا شیرده نیستید
• مقاربت دردناک به دلیل خشکی واژن
• آکنه و رشد بیش از حد موهای بدن و صورت

پرولاکتینوم در مردان، با نشانه‌های زیر همراه است:

• اختلال در نعوظ
• کاهش موهای صورت و بدن
• بزرگی پستان‌ها به‌صورت غیرعادی

علائم مشترک پرولاکتینوم در زنان و مردان عبارتند از:

• کاهش تراکم استخوان
• کاهش تولید سایر هورمون های غده هیپوفیز به خاطر فشار تومور
• کاهش علاقه به فعالیت‌های جنسی
• سردرد
• اختلالات بینایی
• ناباروری

هنگامی که تومورها از نظر اندازه، کوچک هستند، احتمالا به دلیل حذف یا نامرتب شدن دوره های قاعدگی، خانم ها زودتر از آقایان، متوجه علائم و نشانه ها می شوند.

مردان معمولا علائم و نشانه‌ها را دیرتر مشاهده می‌کنند؛ یعنی وقتی تومور بزرگ است و احتمال بروز سردرد و مشکلات بینایی بیشتر است.

چه زمانی به پزشک مراجعه کنید؟

اگر علائم و نشانه‌های مربوط به پرولاکتینوم را مشاهده کردید، جهت تعیین علت به پزشک مراجعه نمایید.

 

علل پرولاکتینوم

پرولاکتینوم نوعی تومور است که در غده هیپوفیز ایجاد می‌شود. دلیل ایجاد این تومور ناشناخته است.

هیپوفیز یک غده کوچک لوبیا شکل است که زیر مغز قرار دارد.

غده هیپوفیز علیرغم اندازه کوچکش تقریبا روی تمام قسمت‌های بدن شما تاثیر می‌گذارد.

هورمون های آن به تنظیم کارکردهای مهم بدن همانند رشد، متابولیسم، فشار خون و تولید مثل کمک می‌کند.

سایر علل احتمالی پرولاکتینوم (تولید بیش از حد پرولاکتین) شامل:

مصرف داروها، انواع دیگر تومورهای هیپوفیز، غده تیروئید غیر فعال، سوزش مداوم قفسه سینه، بارداری و شیردهی.

 

عوامل خطر

زنان بیشتر از مردان به پرولاکتینوم مبتلا می‌شوند. این اختلال در کودکان بسیار نادر است.

 

عوارض پرولاکتینوم

عوارض پرولاکتینوم شامل موارد زیر است:

تحلیل استخوان (پوکی استخوان – osteoporosis):

پرولاکتین بیش از حد می‌تواند تولید هورمون‌های استروژن و تستسترون را کاهش بدهد و منجر به کاهش تراکم استخوان و افزایش خطر پوکی استخوان بشود.

عوارض بارداری:

در طی یک بارداری طبیعی، تولید استروژن افزایش می‌یابد. اگر باردار هستید و پرولاکتینوم بزرگ دارید، این سطوح هورمون بالا می‎تواند منجر به رشد تومور و علائم مرتبط با آن مثل سردرد و تغییرات بینایی بشود.

تحلیل بینایی:

پرولاکتینوم درمان نشده می‌تواند آنقدر بزرگ بشود که به عصب بینایی فشار بیاورد. این امر می‌تواند باعث از بین رفتن دید محیطی گردد.

سطح پایین سایر هورمون‌های هیپوفیز:

هرچه پرولاکتینوم بزرگ تر باشد، فشار روی غده هیپوفیز طبیعی می تواند منجر به پایین آمدن سایر هورمون های کنترل شده توسط هیپوفیز- از جمله هورمون های تیروئید و کورتیزول- گردد.

اگر مبتلا به پرولاکتینوم هستید و می‌خواهید باردار شوید یا در حال حاضر باردار هستید، با پزشک مشورت کنید. ممکن است به تغییر داروها یا نظارت مداوم نیاز داشته باشید.

 

تشخیص پرولاکتینوم

اگر علائم و نشانه‌هایی مبنی بر ابتلا به پرولاکتینوم داشته باشید، پزشک مواد زیر را پیشنهاد خواهد کرد:

آزمایش خون:

آزمایش‌ خون می‌تواند تولید بیش از حد پرولاکتین و نرمال بودن سطح سایر هورمون‌های کنترل شده توسط هیپوفیز را تشخیص بدهند. زنانی که در سن باروری هستند نیز باید تست بارداری بدهند.

تصویربرداری از مغز:

پزشک می‌تواند تومور هیپوفیز را براساس تصویر به‌دست آمده از اسکن رزونانس مغناطیسی مغز، تشخیص بدهد.

تست‌های بینایی:

این تست‌ها نشان می‌دهند که تومور هیپوفیز روی بینایی تاثیر گذاشته یا نه.

 

علاوه ‌بر این پزشک ممکن است شما را برای آزمایش های بیشتر به پزشک متخصص در درمان اختلالات سیستم غدد درون ریز (یا متخصص غدد) معرفی کند.

 

درمان پرولاکتینوم

اهداف درمان پرولاکتینوم عبارتند از:

• بازگشت به تولید پرولاکتین به اندازه طبیعی
• بازیابی عملکرد طبیعی غده هیپوفیز
• کاهش اندازه تومور هیپوفیز
• از بین بردن علائم یا نشانه‌های ناشی از فشار تومور مثل سردرد یا مشکلات بینایی
• بهبود کیفیت زندگی

درمان پرولاکتینوم از دو روش درمانی اصلی تشکیل می‌شود: دارو درمانی و جراحی.

 

دارو درمانی

داروهای خوراکی اغلب می‌توانند تولید پرولاکتین را کاهش داده و علائم را از بین ببرند.

همچنین ممکن است داروها، اندازه تومور را کاهش دهند.

با این وجود، بطور کلی درمان بلندمدت با دارو برای این بیماری، ضروری است.

پزشکان جهت درمان پرولاکتینوم، از دارویی به نام آگونیست های دوپامین استفاده می‌کنند.

این داروها، اثرات دوپامین را شبیه‌سازی می‌کنند؛ یکی از ترکیبات شیمیایی مغز که تولید پرولاکتین را کنترل می‌کند.

داروهای معمول تجویز شده عبارتند از: بروموکریپتین (سایکلوست و پارلودل) و کابرگولین.

این داروها تولید پرولاکتین را کاهش می‌دهند و در اکثر مبتلایان به پرولاکتینوم منجر به کاهش اندازه تومور می‌شود.

 

عوارض جانبی رایج داروها

حالت تهوع و استفراغ، آب‌ریزش بینی، سردرد و خواب آلودگی از عوارض جانبی رایج این داروها هستند.

اگر پزشک درمان را با دوز پایین دارو شروع کند و به‌ تدریج دوز را افزایش بدهد، می‌توان عوارض جانبی را به حداقل رساند.

موارد نادری از آسیب به دریچه قلب در اثر داروی کابرگولین وجود داشته؛ اما بیشتر برای مبتلایان به پارکینسون بوده که دوزهای بالای دارو را مصرف می‌کردند. برخی از افراد هم ممکن است در حین مصرف این دارو، دچار رفتارهای اجباری همانند قمار بشوند.

اگر دارو اندازه تومور را به مقدار قابل توجهی کوچک کند و سطح پرولاکتین به مدت دو سال طبیعی بماند، می‌توانید با مشورت پزشک مصرف دارو را به تدریج قطع کنید. البته بازگشت تومور عادی است. بنابراین نباید بدون تایید پزشک، مصرف دارو را قطع نمود.

 

دارو درمانی در بارداری

بروموکریپتین معمولا هنگام معالجه خانم هایی که می خواهند باردار شوند تجویز می‌شود. البته به محض اینکه باردار شوید، احتمالا پزشک توصیه می‌کند مصرف هر دو دارو را متوقف کنید.

اگرچه مصرف هر دو دارو در اوایل بارداری ایمن است اما ایمنی آنها در طول بارداری مشخص نیست. اگر تومور پرولاکتینوم بزرگ یا علائم و نشانه‌هایی مثل سردرد و اختلال بینایی داشته باشید، پزشک شروع دوباره داروها برای پیشگیری از عوارض پرولاکتینوم را توصیه می‌کند.

اگر پرولاکتینوم شما درمان شده و می‌خواهید بچه‌دار شوید، بهتر است قبل از بارداری با پزشک درباره روش‌های پیش رویتان مشورت کنید.

 

جراحی

اگر دارو درمانی برای پرولاکتینوم جواب ندهد یا نتوانید داروها را مصرف کنید، جراحی یکی از گزینه های درمان است.

ممکن است برای برداشتن فشار از روی اعصاب کنترل کننده بینایی مجبور به جراحی شوید.

نوع جراحی تا حد زیادی به اندازه و وسعت تومور بستگی دارد:

جراحی بینی:

اکثر کسانی که به جراحی نیاز دارند، از روشی استفاده می‌کنند که در آن تومور از طریق حفره بینی برداشته می‌شود.

این روش جراحی ترانس اسفنوئیدال نام دارد.

میزان عوارض این روش پایین است چون سایر نواحی مغز در حین جراحی لمس نمی‌شوند و هیچ جای زخم قابل رویتی باقی نمی‌ماند.

جراحی ترانس کرانیال:

اگر تومور بزرگ باشد یا به بافت‌های مجاور مغز گسترش یافته باشد، ممکن است به این روش نیاز داشته باشید که نام دیگرش کرانیوتومی است.

در این روش، جراح تومور را از طریق بخش بالایی جمجمه برمی‌دارد.

نتیجه جراحی به اندازه و جای تومور، سطح پرولاکتین شما قبل از جراحی و مهارت جراح بستگی دارد.

هرچه سطح پرولاکتین بالاتر باشد، شانس بازگشت میزان تولید پرولاکتین به حالت عادی بعد از جراحی کمتر خواهد بود.

در اکثر افرادی که تومورهای هیپوفیز کوچک دارند، جراحی سطح پرولاکتین را اصلاح می‌کند. با این وجود، بسیاری از تومورهای هیپوفیز پنج سال بعد از جراحی برمی‌گردند.

کسانی که تومورهای بزرگ دارند و فقط بخشی از تومورشان برداشته می‌شود، دارودرمانی می‌تواند بعد از جراحی سطح پرولاکتین را به حالت عادی برساند.

 

پرتودرمانی

کسانی که به دارو واکنش نشان نمی‌دهند و شرایط جراحی را ندارند، پرتودرمانی یکی از گزینه‌های درمان است.

 

آماده شدن برای ویزیت

احتمالا روند درمان را با مراجعه به پزشک خانواده آغاز خواهید کرد. سپس به دکتری معرفی خواهید شد که متخصص اختلالات هورمونی و غددی است (متخصص غدد).

اطلاعات زیر به شما کمک می‌کند برای ویزیت متخصص آماده شوید.

چه کاری می‌توانید انجام دهید؟

همه علائم‌ خود را یادداشت کنید؛ از جمله مواردی که ممکن است ظاهرا با علت مراجعه به متخصص، ارتباطی نداشته باشد.

برای خانم ها؛ تاریخچه قاعدگی، سن شروع قاعدگی، دوره‎هایی که قاعدگی نداشته اید، تاریخ تقریبی دوره‌ها و نوع قرص های ضد بارداری مورد استفاده را یادداشت کنید.

اطلاعات فردی مهم را یادداشت کنید؛ از جمله استرس‌های اصلی یا تغییرات مهم و جدید در زندگی.

لیست تمامی داروهای مصرفی، مکمل‌ها و ویتامین‌ها را همراه داشته باشید.

سوالاتی که می‌خواهید از پزشک بپرسید را یادداشت کنید.

آماده کردن یک لیست سوال کمک می‌کند بیشترین استفاده را از وقت دکتر ببرید.

سوالات اساسی برای مبتلایان به پرولاکتینوم عبارتند از:

محتمل‌ترین دلیل علائم من چیست؟

سایر دلایل چه چیزهایی هستند؟

چه آزمایش‌هایی باید بدهم؟ آیا نیاز به آماده‌سازی خاصی دارند؟

چه روش‌هایی برای درمان وجود دارد؟ و کدام را پیشنهاد می‌کنید؟

درمان چه عوارض جانبی دارد؟

اگر جراحی کنم، امکان بازگشت پرولاکتینوم وجود دارد؟

بیماری‌های دیگری هم دارم؛ چطور می‌توانم اینها را کنار هم مدیریت کنم؟

می‌توانم بچه‌دار شوم؟

آیا جایگزین عمومی برای داروهای تجویزشده وجود دارد؟

بروشور یا منابع چاپی دیگری برای کمک به من وجود دارد؟ چه وب‌سایت‌هایی را پیشنهاد می‌کنید؟

اگر سوال دیگری دارید، در پرسیدنشان تردید نکنید.

چه انتظاری از پزشک داشته باشید؟

پزشک احتمالا سوالات زیر را از شما خواهد پرسید:

علائم‌تان از چه زمانی شروع شدند؟

علائم‌تان مداوم هستند یا گاه به گاه بروز می‌کنند؟

چیزی هست که علائم تان را بهتر کند؟

چیزی هست که علائم تان را بدتر کند؟

آیا خودتان یا اعضای خانواده سابقه سطح بالای کلسیم، سنگ کلیه یا تومور غدد درون‌ریز داشته‌اید؟

جمع بندی

پرولاکتینوم، ترشح بیش از حد هورمون پرولاکتین از هیپوفیز است.

این بیماری کشنده نیست اما سبب مشکلات سلامتی بسیاری برای بدن می شود از جمله ناباروری، مشکلات بینایی و …

درمان پرولاکتینوم اغلب با دارو امکان پذیر است.

دو داروی اصلی تجویز شده توسط پزشک بروموکریپتین (سایکلوست و پارلودل) و کابرگولین می باشد.

اگر فرد نتواند دارو مصرف کند و یا اینکه تجویز دارو موثر واقع نشود، پزشک روش درمانی جراحی را اتخاذ می کند.

اگر شرایط جراحی مهیا نباشد و بیمار به دارو نیز واکنش نمی دهد، پرتودرمانی پیشنهاد می شود.