روان پریشی یا سایکوز یک علامت بیماری اسکیزوفرنی و اختلال دوقطبی و … است که این مقاله به بررسی علت ایجاد و گزینه های درمان سایکوز می پردازد.

روان پریشی چیست؟

روان پریشی یا سایکوز (Psychosis) به معنی از دست دادن تماس با واقعیت است که می تواند همراه با توهم و هذیان (پندار بیهوده) باشد.

این مساله یکی از علامت های اختلال دوقطبی و اسکیزوفرنی است؛ اما علت های فراوان دیگری نیز دارد.

سایکوز بر نحوه تفکر و درک فرد تاثیر می گذارد. به نظر می رسد حواس او چیزهایی را تشخیص می دهد که در واقعیت وجود ندارند. در این حالت، تشخیص واقعیت برای آنها دشوار خواهد شد.

ممکن است افراد مبتلا به رون پریشی موارد زیر را تجربه کنند:

شنیدن بعضی صداها
دیدن افراد یا چیزهایی که وجود ندارند
استشمام بوهایی که بقیه افراد متوجه آن نمی شوند

همچنین ممکن است معتقد باشند که در دردسر افتاده اند، کسی در حال تعقیب آنهاست و یا احساس کنند که اهمیت بسیار بالایی دارند.

ممکن است افراد از روان پریشی خود مطلع نباشند، چرا که این توهمات برای آنها واقعی به نظر می رسد

ابتلا به روان پریشی می تواند طاقت فرسا و گیج کننده باشد.

برخی مواقع علائم آن می توانند باعث آسیب رساندن فرد به خود شود. در مواردی نادر ممکن است فرد به دیگران نیز آسیب برساند.

روان پریشی یکی از علائم اصلی اسکیزوفرنی و همچنین علامت اختلال دوقطبی است.

همچنین بخوانید:

علائم اسکیزوفرنی را بشناسید

علائم سایکوز

علائم و نشانه های روان پریشی عبارتند از:

توهم: در این وضعیت فرد چیزهایی را می شنود، می بیند، استشمام می کند، مزه می کند و یا احساس می کند که وجود ندارند.
هذیان (پندار بیهوده): در این وضعیت فرد مواردی دروغین را باور دارد و ممکن است دچار ترس یا سوء ظن بی اساس شود.
افکار، گفتار و رفتار نامنظم و پریشان: در این وضعیت ممکن است فرد بین موضوعات غیر مرتبط در گفتار و افکار پرش داشته و ارتباطاتی ایجاد کند که از نظر دیگران غیر منطقی به نظر برسد. در واقع گفتار آنها برای دیگران معنایی ندارد.
کاتاتونیا: در این وضعیت ممکن است فرد بدون واکنش باشد.
رفتار روانی-حرکتی غیرمعمول: در این وضعیت فرد حرکات غیرعمدی مثل قدم زدن، ضربه زدن (مثلا روی میز) و تکان خوردن (بی قراری) را انجام می دهد.

همچنین ممکن است این افراد موارد زیر را نیز تجربه کنند:

تغییرات خلق و خو
مشکل در تمرکز
مشکلات خواب

روان پریشی وابسته به علت ایجاد کننده آن می تواند به سرعت و یا آهسته ظاهر شود. همچنین می تواند خفیف یا شدید باشد. در بعضی موارد، ممکن است به صورت خفیف شروع شده و به مرور زمان شدت پیدا کند.

علائم اولیه

علائم اولیه و خفیف سایکوز عبارتند از:

اضطراب
افسردگی
گوشه گیری از اجتماع
مشکلات تمرکز
اختلالات خفیف یا متوسط در زبان، سطح انرژی و تفکر
مشکل در ابتکار عمل
عدم تحمل استرس
مشکلات خواب
بی توجهی به مراقبت از خود
احساس شک و سوء ظن
داشتن افکار و عقایدی که ممکن است برای دیگران عجیب به نظر برسد

ایجاد توهم می تواند روی هر یک از حواس فرد مبتلا به روان پریشی مانند بینایی، شنوایی، بویایی، چشایی و لامسه تاثیر گذارد.

شنیدن صداها

توهم شنوایی، رایج ترین توهم در افراد مبتلا به اسکیزوفرنی است. در این وضعیت فرد چیزهایی را می شنود که وجود نداشته اما واقعی بودن آنها را باور می کند.

این افراد اغلب صداهایی می شنوند. ممکن است یک یا چند صدا برای آنها وجود داشته باشد و از نظر آنها این صداها کاملا واقعی هستند.

ممکن است این صداها مشخصات زیر را داشته باشند:

قابل شناسایی باشند، مربوط به فرد خاصی نباشند و یا صدای کسی باشند که از دنیا رفته است.
واضح باشند یا به صورت غر زدن در پس زمینه شنیده شوند.
دستوری باشند و یا از فرد انتقاد کنند.
متناوب و یا مداوم باشند.

شنیدن این صداها بسیار گیج کننده بوده و بر عملکرد افراد مبتلا تاثیر می گذارد. این امر می تواند منجر به آسیب رساند بیمار به خود و در مواردی نادر به دیگران شود.

درمان می تواند باعث کنترل یا جلوگیری از ابتلا به سایکوز شود. البته در صورتی که مصرف دارو قطع شود، علائم مجددا بر می گردند.

همچنین ممکن است افراد مبتلا به روان پریشی در معرض خطر خودکشی باشند.

پیشگیری از خودکشی

اگر فردی را می شناسید که در معرض خطر آسیب رساندن به خود، خودکشی و یا صدمه زدن به دیگران است، باید:

– قاطعانه از او بپرسید که: “آیا قصد خودکشی داری؟”

– بدون قضاوت به حرف های او را بشنوید.

– برای ارتباط با یک مشاور آموزش دیده برای شرایط بحران با اورژانس تماس بگیرید.

– تا زمان رسیدن کمک در کنار فرد بمانید.

– هر گونه سلاح، دارو و اشیا خطرناک را از دسترس او دور کنید.

اگر خودتان یا کسی را می شناسید که افکار خودکشی دارند، خطوط تلفن پیشگیری می توانند کمک کننده باشند. این خطوط تلفن 24 ساعته فعال هستند و به شما کمک خواهند کرد.

در ایران می توانید با شماره 1480 بهزیستی، اورژانس 115 یا اورژانس اجتماعی 123 تماس بگیرید.

هذیان در روان پریشی

در طی دوره سایکوز ممکن است افراد دچار هذیان (پندار بیهوده) و وهم گردند.

هذیان های پارانویا می توانند منجر به مشکوک شدن بیمار به افراد یا سازمان ها شود. در این وضعیت بیمار معتقد است که آنها در حال برنامه ریزی برای آسیب رساندن به او هستند.

همچنین بخوانید:

پارانویا و اسکیزوفرنی: آنچه باید بدانید

هذیان عظمت یا خود بزرگ بینی شامل این اعتقاد قوی است که فرد از قدرت و یا اقتدار خاصی برخوردار است. به عنوان مثال، ممکن است آنها باور داشته باشند که یک رهبر سیاسی هستند.

تشخیص روان پریشی

افراد مبتلا به روان پریشی باید تحت مراقبت های فوری پزشکی قرار بگیرند. درمان آنها می تواند بلندمدت و یا کوتاه مدت باشد.

تشخیص زودهنگام

معمولا اسکیزوفرنی و اختلال دوقطبی در سال های نوجوانی و یا اوایل بزرگسالی ظاهر می شوند. درمان زودهنگام آنها می تواند نتایج بلندمدت آن را بهبود ببخشد، هر چند تشخیص آن توسط پزشکان زمان بر خواهد بود.

طبق توصیه روانپزشکان، بررسی علائم زیر در افراد جوان برای بررسی احتمال ابتلا به اختلال سایکوز دارای اهمیت است:

افزایش کناره گیری از اجتماع
تغییرات خلقی
کاهش تمرکز و عملکرد در مدرسه یا محل کار
پریشانی یا تحریک بدون دلیل

هیچ آزمایش بیولوژیکی برای تشخیص سایکوز وجود ندارد اما تست های آزمایشگاهی می توانند وجود سایر بیماری های مرتبط با علائم روان پریشی را رد کنند.

آزمایشات تشخیصی

پزشک برای تشخیص سایکوز به معاینه بالینی پرداخته و سوالات مختلفی را مطرح می کند.

این سوالات عبارتند از:

تجارب، افکار و فعالیت های روزمره افراد
هرگونه سابقه خانوادگی ابتلا به بیماری های روانی
هرگونه استفاده از مواد مخدر یا داروهای تفریحی
سایر علائم دیگر

همچنین ممکن است پزشک به انجام آزمایشاتی برای رد سایر عوامل بپردازد.

این عوامل عبارتند از:

استفاده از مواد مخدر یا سایر مواد
آسیب به سر
سایر بیماری ها مانند اسکلروز چندگانه یا ام اس (MS) و یا تومور مغزی

آزمایشات احتمالی عبارتند از:

آزمایش خون
آزمایش ادرار
الکتروانسفالوگرام (EEG) که عملکرد مغز را ثبت می کند.

اگر علائم افراد علت های روانپزشکی را نشان دهند، پزشک برای تشخیص به راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5) مراجعه می کند.

علت ایجاد روان پریشی

علل دقیق ایجاد سایکوز مشخص نیستند اما ممکن است شامل موارد زیر باشند:

عوامل ژنتیکی: تحقیقات نشان می دهند که ممکن است اسکیزوفرنی و اختلال دوقطبی یک علت ژنتیکی مشترک داشته باشند.
هورمون ها: بعضی از افراد دچار روان پریشی پس از زایمان می شوند. با توجه به نکته اشاره شده و این واقعیت که علائم اولیه روان پریشی در نوجوانان رخ می دهد، محققان معتقدند که ممکن است عوامل هورمونی در افرادی که دچار حساسیت ژنتیکی هستند، نقش داشته باشند.
تغییرات در مغز: آزمایشات افراد مبتلا به سایکوز تفاوت هایی در مواد شیمیایی مغز به ویژه فعالیت انتقال دهنده های عصبی دوپامین را نشان می دهند.

همچنین کمبود خواب می تواند باعث ایجاد روان پریشی شود.

همچنین بخوانید:

بی خوابی (Insomnia)

درمان سایکوز

روان پریشی می تواند مختل کننده زندگی باشد. درمان سایکوز به کنترل و مدیریت این وضعیت در بیماران کمک خواهد کرد.

داروهای ضد روان پریشی

مصرف این داروها اصلی ترین روش برای درمان مبتلایان به سایکوز است.

مصرف داروهای ضد روان پریشی می تواند علائم سایکوز در افراد مبتلا به بیماری های روانی مانند اسکیزوفرنی را کاهش دهد. با این حال، مصرف این داروها بیماری های زمینه ای را درمان نخواهد کرد.

نمونه هایی از داروهای ضد روان پریشی عبارتند از:

هالوپریدول (Haldol)

کلرپرومازین (Thorazine)

کلوزاپین (Clozaril)

این داروها فقط باید زیر نظر پزشک مصرف شوند، چرا که می توانند اثرات مخربی ایجاد کنند.

همچنین پزشک می تواند بیماری های زمینه ای ایجاد کننده سایکوز را نیز درمان کند.

در صورت امکان، حمایت خانواده نیز به درمان سایکوز کمک خواهد کرد.

مراحل حاد و باقی مانده اسکیزوفرنی

در اسکیزوفرنی دو مرحله از درمان ضد روان پریشی وجود دارد:

مرحله حاد

ممکن است در این مرحله فرد نیاز به بستری در بیمارستان داشته باشد.

گاهی اوقات پزشک آرام سازی سریع (Rapid tranquilization) را تجویز می کند. در این روش به وسیله یک داروی عمل کننده سریع بیمار را آرام کرده تا آسیبی به خود و یا دیگران نرساند.

مرحله باقی مانده

در این وضعیت بیمار نیازی به بستری در بیمارستان ندارد اما از داروهای ضد روان پریشی برای پیشگیری از مراحل بعدی استفاده می کند. قطع مصرف دارو می تواند باعث عود کردن آن شود.

همچنین روان درمانی می تواند به درمان مسائل شناختی، سایر علائم اسکیزوفرنی و دیگر اختلالات روان پریشی کمک کند.

انواع روان پریشی

به غیر از اسکیزوفرنی، سایر اختلالات و عوامل می توانند منجر به ایجاد سایکوز شوند.

این عوامل عبارتند از:

اختلال اسکیزوافکتیو: این اختلال مشابه اسکیزوفرنی است اما شامل دوره هایی از اختلالات خلقی خواهد بود.

اختلال روان پریشی مختصر: علائم آن در واکنش به شرایط استرس آور ایجاد شده که کمتر از یک ماه طول می کشند و بر نمی گردند.

اختلال هذیان: در این وضعیت فرد به چیزی غیرمنطقی و اغلب عجیب و بدون دلیل واقعی اعتقاد خواهد داشت.

روان پریشی دو قطبی: بعضی از افراد مبتلا به اختلال دوقطبی سایکوز را در طی خلق و خوی بسیار بالا و یا بسیار پایین تجربه خواهند کرد.

افسردگی شدید: از این وضعیت با عنوان اختلال افسردگی عمده با ویژگی های روان پریشی نیز یاد می شود.

روان پریشی پس از زایمان: این نوع روان پریشی پس از زایمان ایجاد می شود.

روان پریشی ناشی از مواد مخدر / مواد: سوء مصرف الکل، برخی داروهای تفریحی و داروهای تجویز شده خاص می تواند منجر به ایجاد این وضعیت شوند.

همچنین روان پریشی می تواند در نتیجه اختلالات زیر رخ دهد:

تومور مغزی یا کیست
زوال عقل از جمله بیماری آلزایمر
بیماری های عصبی مثل بیماری پارکینسون و بیماری هانتینگتون
ویروس HIV و سایر عفونت هایی که می توانند بر روی مغز تاثیر بگذارند.
بعضی از انواع صرع
مالاریا
سیفلیس
سکته مغزی
قند خون پایین
ام اس (MS)
استرس

خلاصه

روان پریشی یکی از علائم اصلی اسکیزوفرنی و اختلال دوقطبی است اما دلایل دیگری نیز دارد.

ابتلا به سایکوز می تواند باعث ایجاد اضطراب در بیمار و اطرافیان او شود. البته درمان سایکوز برای کمک به مدیریت بیماری در افرادی که در معرض خطر ابتلا به آن هستند، در دسترس است.

پیگیری برنامه درمانی اسکیزوفرنی و سایر بیماری های روانی به جهت جلوگیری از عود کردن علائمی مثل روان پریشی ضروری است.

در صورتی که نگران ابتلا به روان پریشی در فردی هستید، در صورت امکان او را به بخش اورژانس بیمارستان منتقل کرده و یا با اورژانس تماس بگیرید.

اختلال دوقطبی اسکیزوفرنی بهداشت روان روانشناسی/روانپزشکی مغز و اعصاب