عوارض جانبی و خطرات اهدای پلاسما

اهدای پلاسما که به آن آفرزیس (Apheresis) نیز گفته می شود، می تواند به نجات جان افراد کمک کند. روند اهدای پلاسما نسبتا بی خطر است اما می تواند خطرات و عوارض جانبی جزئی را هم به همراه داشته باشد.

پلاسما قسمت مایع خون است. این ماده حاوی پروتئین و آنتی بادی های ضروری برای لخته شدن و ایمنی بدن است. حدود 55% از خون را پلاسما تشکیل داده است.

اهدای پلاسما شامل خونگیری، استخراج پلاسما و بازگرداندن باقی مانده خون به بدن افراد است. این کار از طریق یک سوزن انجام می شود که در طول این روند در بازو باقی می ماند.

به علت فواید پلاسما در کمک به درمان سرطان و سایر بیماری ها، تقاضا برای دریافت آن بالا است.

سازمان غذا و دارو (FDA) در ماه می 2020 از بهبود یافتگان کووید 19 خواست تا پلاسما اهدا کنند. کارشناسان معتقدند که ممکن است پلاسما حاوی آنتی بادی هایی برای SARS-CoV-2، ویروس عامل بیماری کووید 19 باشد. دریافت پلاسما حاوی این آنتی بادی ها به افراد در مبارزه با عفونت کمک می کند.

افراد گروه خونی AB دارای یک نوع پلاسما عمومی یا جهانی هستند. این یعنی تمام گروه های خونی می توانند پلاسمای آنها را بدون خطر دریافت کنند. البته این موضوع با داشتن گروه خونی عمومی یا جهانی یعنی O منفی متفاوت است.

صلیب سرخ آمریکا افراد گروه خونی AB را به اهدای پلاسما تشویق می کند. آنها می توانند این کار را هر 28 روز یا حداکثر 13 بار در سال انجام دهند.

تحقیقات نشان می دهند که اهدای پلاسما بی خطر است و همچنین طبق تاکید مؤسسه ملی سلامت (NIH) هیچ خطری برای برگشت خون با نوع اشتباه وجود ندارد. همچنین، FDA و سایر مقامات بهداشتی روی تجهیزات و پروسه اهدای پلاسما نظارت دارند.

با این حال، اهدا کنندگان پلاسما ممکن است دچار عوارض جانبی جزئی شوند که مثل هر روش دیگر شامل سوراخ شدن با سوزن (Puncture) خطرات خاصی را به دنبال دارد.

در این مقاله روند اهدای پلاسما را توضیح خواهیم داد. همچنین به بررسی عوارض جانبی اهدای پلاسما و راه های جلوگیری از بروز آنها خواهیم پرداخت.

 

عوارض جانبی اهدای پلاسما

ممکن است اهدا کنندگان پلاسما در طی مراحل و یا بلافاصله پس از آن اثرات نامطلوبی را تجربه کنند. این عوارض جانبی عبارتند از:

 

احساس ضعف یا سرگیجه

از دست دادن مایعات منجر به کم آبی بدن خواهد شد و این امر در بعضی از افراد باعث سبکی سر در طی مراحل اهدا و بعد از آن می شود.

این واکنش شایع و معمولا خفیف است. کارکنان مراکز اهدا برای مقابله با این مشکل، اهدا کنندگان را به استراحت، نوشیدن و خوردن یک میان وعده پس از انجام روند اهدا تشویق می کنند.

اگر فردی در طی مراحل اهدا یکی از موارد زیر را تجربه کند باید روند اهدا توسط سرپرست مرکز متوقف شود.

• غش کردن
• تهوع و استفراغ
• رنگ پریدگی
• فشار خون پایین
• تعریق، تکان های ناگهانی و ضعف

احتمالا افراد پس از آن نیاز به استراحت به همراه بالا بردن پاها و نوشیدن مایعات خواهند داشت.

 

واکنش آلرژیک موضعی

پرسنل خونگیری قبل از فرو بردن سوزن در بدن از یک ماده ضدعفونی کننده برای پاکسازی بازو استفاده می کنند.

در صورتی که افراد به ید یا سایر محلول های پاک کننده آلرژی داشته باشند ممکن است یک یا چند مورد از عوارض زیر در محل ایجاد شود:

• قرمزی
• تورم
• خارش
• کهیر

این واکنش های موضعی خطرناک به نظر نمی رسند اما در صورت بروز ناراحتی افراد، می توان روند اهدا را متوقف کرد. استفاده از یک حوله سرد بر روی این ناحیه می تواند به کاهش علائم کمک کند.

در همین حین، خس خس کردن سینه، مشکل در تنفس، ضعف و فشار خون پایین می توانند نشانه های از آنافیلاکسی (Anaphylaxis) یا یک واکنش آلرژیک شدید باشند. در صورت تجربه هر یک از این علائم باید روند اهدا متوقف شده و کمک های فوری ارائه شوند.

 

کبودی و خونریزی

بعضی افراد در حین روند اهدا یا بعد از آن دچار کبودی خواهند شد. ممکن است محل اهدا خون گرم یا حساس شده و در آن تورم یا احساس فشار به وجود آید.

ادامه روند اهدا در افرادی که این علائم را تجربه می کنند، بی خطر است. افراد برای تسکین این علائم می توانند در 12 تا 24 ساعت اول از کمپرس سرد و سپس از کمپرس گرم بر روی ناحیه استفاده کنند.

در صورت بروز خونریزی باید بازو را بالا گرفت و به آن ناحیه فشار وارد کرد. در صورت ادامه خونریزی باید فورا مراقبت های پزشکی دریافت کرد.

 

سایر خطرات

احتمال بروز مشکلات جدی تر در حین یا بعد از اهدای پلاسما، معمولا ناچیز است. روند خونگیری همیشه خطرات خاصی به دنبال خواهد داشت.

 

عفونت یا التهاب موضعی

در صورت ورود باکتری ها به بدن از طریق سوزن، عفونت ایجاد می شود.

علائم و نشانه های آن شامل درد موضعی، تورم و احساس گرما در اطراف محل اهدا است.

افراد مشکوک به ایجاد عفونت باید با مرکز اهدا تماس بگیرند.

همچنین بخوانید:

روش های انتقال عفونت (کلیک)

 

کبودی عمده یا ماژور

در صورت بروز یک کبودی بزرگ و یا کبودی کوچک همراه با درد در طی اهدای خون، باید روند متوقف شده و از کمپرس سرد استفاده کرد.

افراد ممکن است با استفاده از کمپرس سرد برای 12 تا 24 ساعت و سپس استفاده از کمپرس گرم، بهبود یابند.

در صورت بروز خونریزی باید بازوی خود را بالا نگه داشته و بر روی ناحیه فشار وارد کرد. در صورت بدتر شدن علائم یا متوقف نشدن خونریزی باید فورا مراقبت های پزشکی دریافت کرد.

 

سوراخ شدن شریان (Arterial puncture)

در طی اهدای پلاسما، یک متخصص از طریق ورید یا یک رگ خونی کوچک، اقدام به خونگیری می کند. در صورت سوراخ شدن ناگهانی شریان موارد زیر اتفاق می افتد:

• رنگ خون قرمز روشن خواهد بود.
• خون به سرعت از بدن خارج می شود.
• در لوله خونگیری ضربان احساس می شود.

در صورت بروز این اتفاق باید فورا روند اهدا را متوقف کرده و حداقل 10 دقیقه بر روی ناحیه فشار شدید وارد کرد. همچنین ممکن است نیاز به کمک فوری پزشکی باشد.

 

آسیب و تحریک عصب

ممکن است سوزن در زمان ورود به بدن با یک عصب برخورد کند. این اتفاق منجر به موارد زیر خواهد شد:

• درد شدید در محل برخورد
• بی حسی یا سوزن سوزن شدن بازو یا انگشتان
• انتقال درد شدید به پایین بازو
• ضعف در بازو

در صورت بروز این اتفاق باید روند اهدا را متوقف کرده و از کمپرس سرد استفاده کرد.

ممکن است برای اطمینان از بهبود به پیگیری آن نیاز باشد.

 

واکنش به سیترات

سیترات ماده ای است که در طی روند اهدای پلاسما به خون اضافه شده تا از لخته شدن آن جلوگیری کند. بعضی افراد نسبت به این ماده واکنش نشان می دهند.

در صورت بروز آن ممکن است موارد زیر رخ دهند:

• احساس سوزن سوزن شدن در انگشتان دست یا اطراف بینی و دهان
• بی حس شدن

واکنش شدید به سیترات منجر به موارد زیر خواهد شد:

• لرز
• نبض سریع یا آهسته
• انقباض و حرکات ناگهانی عضله
• تنگی نفس

این عوارض بدن درمان منجر به تشنج، شوک یا ایست قلبی می شوند.

یک مطالعه نشان داد که سیترات به علت متصل شدن به کلسیم، می تواند بر تراکم استخوان تاثیرگذار باشد. با این حال، تحقیقات دیگر این موضوع را تایید نمی کنند.

 

خون کافت یا همولیز (Hemolysis)

این اصطلاح پزشکی به معنی تخریب گلبول های قرمز بوده که ممکن است در هنگام اهدای پلاسمای خون اتفاق بیفتد.

این آسیب باعث نشت هموگلوبین به عنوان پروتئینی در گلبول قرمز در جریان خون می شود. این اتفاق باعث صورتی شدن پلاسما و تیره شدن خون نسبت به حد معمول خواهد شد. همچنین ممکن است خون در ادرار مشاهده شود.

در صورت مشاهده علائم همولیز روند اهدا متوقف شده و ممکن است به کمک های اضافی نیاز باشد.

 

آمبولی هوا

گاهی اوقات ممکن است حباب هوا در طی اهدای پلاسما یا آفرزیس (Apheresis) وارد جریان خون شود. به عنوان مثال، در صورت بروز مشکلی در دستگاه ها این اتفاق رخ می دهد. این حباب در صورت رسیدن به ریه ها یا مغز می تواند کشنده باشد.

افرادی که صدای حباب را از محل خونگیری می شنوند باید کارکنان مرکز اهدا را مطلع کنند.

در صورت بروز هرکدام از موارد زیر پس از اهدای پلاسما، فورا به دنبال کمک های پزشکی باشید:

• سرفه
• درد قفسه سینه
• تغییرات در ضربان قلب
• گیجی
• علائم غیرمعمول دیگر

 

چه انتظاری باید داشت؟

اهدای پلاسما بیشتر از اهدای خون زمان می برد. به طور کلی، اهدای پلاسما حدود یک ساعت و 15 دقیقه طول می کشد. هرچند روند آن فقط 40 دقیقه زمان نیاز دارد. همچنین در اولین ملاقات باید زمان بیشتری به منظور ثبت نام و پر کردن مدارک در نظر گرفت.

 

قبل از اهدا

یک تکنسین مرکز اهدا باید موارد زیر را انجام دهد:

• در مورد سلامتی و سابقه پزشکی از افراد سوال کند.
• فشار خون، دما، نبض و سطح هموگلوبین افراد را بررسی کند تا از عدم وجود کم خونی مطمئن شود.

 

در هنگام اهدا

مراحل به شرح زیر است:

1. اهدا کننده روی صندلی یا نیمکت مخصوص می نشیند.
2. پس از تمیز کردن بازوی اهدا کننده، یک پرستار یا پرسنل مرکز اهدا یک سوزن استریل جدید به بازو وارد می کند.
3. خون از طریق سوزن به دستگاه منتقل می شود.
4. دستگاه پلاسما را جدا کرده و باقی خون که شامل گلبول های قرمز، پلاکت و محلول نمکی است را توسط همان سوزن به بدن اهداکننده بر می گرداند.
5. پس از اتمام اهدا برای جلوگیری از خونریزی و عفونت، محل توسط پرسنل مرکز اهدا پانسمان می شود.
6. اهدا کننده برای 10 تا 15 دقیقه استراحت کرده و یک میان وعده به همراه نوشیدنی مصرف می کند.

در بزرگسالان سالم، پلاسمای اهدا شده پس از 48 ساعت جایگزین خواهد شد.

 

نکاتی برای پیشگیری از عوارض جانبی اهدای پلاسما

خطر بروز عوارض جانبی در اهدای پلاسما کم است. البته انجام موارد زیر ایده خوبی خواهد بود:

آب فراوان بنوشید: پلاسما حاوی حدود 92% آب است. بنابراین قبل و بعد از روند اهدا و برای جبران کم آبی، آب فراوان بنوشید.

چیزی بخورید: مصرف یک وعده غذایی کوچک یا میان وعده قبل از انجام اهدا می تواند باعث کاهش سرگیجه و سبکی سر در طی روند اهدا و پس از آن شود.

استراحت کنید: استراحت و اجتناب از انجام فعالیت های شدید برای بقیه روز ایده خوبی خواهد بود.

 

خلاصه

اهدای پلاسما معمولا بی خطر است. با این وجود، برای اطمینان از رعایت استانداردهای بالای مراقبتی و بهداشتی، فقط در مراکز معتبر به اهدای پلاسما اقدام کنید.