متوترکسات چیست؟ مصرف و عوارض

متوترکسات داروی سرکوب کننده سیستم ایمنی بدن در درمان بیماری روماتیسم مفصلی – پسوریازیس و کرون است؛ مصرف (قرص، آمپول) و عوارض آن را بخوانید.

 

سرفصل های مورد نظر خود را سریعتر بیابید:

1- درباره متوترکسات↓

2- حقایق کلیدی↓

3- چه افرادی می توانند / نمی توانند متوترکسات مصرف کنند؟↓

4- نحوه و زمان مصرف متوترکسات (قرص – شربت – آمپول و قلم تزریقی) ↓

5- عوارض جانبی متوترکسات ↓

6- نحوه کنار آمدن با عوارض جانبی↓

7- بارداری و شیردهی↓

8- احتیاط در مصرف با داروهای دیگر↓

 

1- درباره متوترکسات

متوترکسات (methotrexate) دارویی برای سرکوب سیستم ایمنی بدن است. مصرف این دارو سیستم ایمنی بدن را کندتر کرده و به کاهش التهاب کمک می کند.

از متوترکسات برای درمان بیماری های التهابی روماتیسم مفصلی (آرتریت روماتوئید)، پسوریازیس (از جمله آرتریت پسوریاتیک) و بیماری کرون استفاده می شود.

همچنین می توان از آن برای سایر بیماری های خود ایمنی مانند سارکوئیدوز استفاده کرد.

تهیه متوترکسات فقط با نسخه پزشک ممکن است.

متوترکسات به صورت قرص، شربت، آمپول یا قلم های تزریقی آماده عرضه می شود. در صورت موثر نبودن مصرف قرص یا شربت تجویز شده، پزشک درمان به وسیله آمپول متوترکسات را توصیه می کند.

همچنین می توان از تزریق آمپول متوترکسات برای درمان بعضی سرطان ها نیز استفاده کرد. این کار معمولا در بیمارستان انجام می شود.

 

توصیه NHS در مورد ویروس کرونا

تا زمانی که هیچ علامتی از عفونت ویروس کرونا ندارید، مصرف داروی سرکوب کننده سیستم ایمنی خود را ادامه دهید.

در صورت بروز علائم ویروس کرونا فورا با پزشک خود صحبت کنید. در صورت نیاز به توقف درمان تا زمان بهبود علائم، پزشک آن را توصیه خواهد کرد.

به روز شده: 20 مارچ 2020

 

همچنین بخوانید:

همه چیز درباره التهاب (کلیک)

 

2- حقایق کلیدی

• برای درمان مواردی مانند پسوریازیس، روماتیسم مفصلی و بیماری کرون، مصرف متوترکسات برای هفته ای یک مرتبه توصیه می شود.
• مهم است که متوترکسات را هر هفته در یک روز مشخص مصرف کنید. در صورت تجویز مصرف اسید فولیک، آن را یک روز بعد از مصرف متوترکسات استفاده کنید.
• قبل و حین استفاده از متوترکسات به آزمایش خون برای بررسی خون، کبد و کلیه ها نیاز خواهید داشت.
• ثبت میزان مصرف متوترکسات و نتایج آزمایشات خون مهم است. معمولا برای این کار یک دفترچه دریافت می کنید.
• نام های تجاری این محصول Jylamvo، Maxtrex، Methofill، Metoject، Nordimet و Zlatal است.

 

 

3- چه افرادی می توانند / نمی توانند متوترکسات مصرف کنند؟

بزرگسالان و کودکان می توانند برای جهت درمان پسوریازیس، روماتیسم مفصلی و بیکماری کرون، متوترکسات را مصرف کنند.

مصرف متوترکسات برای بعضی از افراد مناسب نیست.

برای اطمینان از ایمن بودن مصرف آن در صورت وجود شرایط زیر پزشک خود را مطلع کنید:

• سابقه حساسیت دارویی نسبت به متوترکسات یا داروهای دیگر
• تلاش برای باردار شدن، بارداری یا شیردهی
• ابتلا به بیماری های شدید کبدی، کلیوی یا خونی
• ابتلا به عفونت
• ابتلا به زخم دهانی یا تشخیص زخم اثنی عشر یا معده
• دریافت واکسن زنده (شامل واکسن آنفولانزا که معمولا به کودکان تزریق می شود.)

 

4- نحوه و زمان مصرف متوترکسات

دوز مصرفی متوترکسات برای درمان بیماری های التهابی (پسوریازیس، روماتیسم مفصلی و بیماری کرون)

دوز مصرفی متوترکسات برای درمان بیماری های التهابی مانند پسوریازیس، روماتیسم مفصلی و بیماری کرون متفاوت خواهد بود.

این میزان به بیماری و نتایج آزمایش خون بستگی دارد.

همیشه برای مصرف متوترکسات، دستورالعمل پزشک خود را دنبال کنید.

دوز مصرفی معمول برای درمان روماتیسم مفصلی با 7.5 میلی گرم برای یک مرتبه در هفته آغاز می شود. این دوز مصرفی متوترکسات می تواند به تدریج تا 20 میلی گرم (قرص) یا 25 میلی گرم (آمپول یا قلم تزریقی آماده) در هفته افزایش یابد.

دوز مصرفی معمول متوترکسات برای درمان پسوریازیس با 2.5 تا 10 میلی گرم برای یک مرتبه در هفته آغاز می شود. این دوز مصرفی می تواند به تدریج تا 30 میلی گرم در هفته افزایش یابد.

دوز مصرفی معمول برای درمان بیماری کرون و جلوگیری از عود کردن آن 10 تا 25 میلی گرم برای یک مرتبه در هفته است. اغلب آن را دوز نگهدارنده (Maintenance) می نامند.

در صورت تجویز متوترکسات برای کودکان، از قد و وزن آنها برای تعیین دوز مصرفی مناسب استفاده می شود.

 

مصرف قرص متوترکسات

قرص را به صورت کامل و به همراه نوشیدن آب میل کنید. می توانید قرص خود را قبل یا بعد از صرف غذا میل کنید. پس از لمس قرص دست های خود را بشویید.

پزشک میزان مصرف آن را به شما اعلام می کند. برای جبران دوز مورد نیاز ممکن است به مصرف حداکثر 10 قرص نیاز داشته باشید.

 

مصرف شربت متوترکسات

همیشه از سرنگ دهانی همراه با دارو برای اندازه گیری آن استفاده کنید. استفاده از آن برای اندازه گیری دقیق دوز مصرفی مهم است.

بهتر است پس از مصرف دارو آب بنوشید.

 

تزریق متوترکسات

معمولا هفته ای یکبار برای تزریق متوترکسات به مراجعه به پزشک عمومی یا کلینیک نیاز خواهید داشت.

همچنین ممکن است قلم تزریقی آماده برای استفاده در منزل دریافت کنید. پزشک یا پرستار نحوه استفاده از آن را برای شما توضیح می دهند.

 

استفاده از متوترکسات برای درمان سرطان

در صورتی که تحت درمان سرطان به وسیله متوترکسات هستید، معمولا تزریق آمپول آن توسط پزشک یا پرستار انجام می شود.

در این وضعیت ممکن است بیش از یک مرتبه در هفته به درمان و تزریق آمپول متوترکسات نیاز داشته باشید.

تزریق آمپول متوترکسات در بیمارستان انجام می شود.

 

مصرف اسید فولیک

ممکن است در هنگام مصرف متوترکسات، مصرف اسید فولیک نیز برای شما تجویز شود. اسید فولیک ویتامین B9 ساخته شده توسط انسان بوده که به آن فولات نیز می گویند.

اسید فولیک به محافظت از سلول های بدن کمک کرده و بعضی از عوارض مصرف متوترکسات را کاهش می دهد. مصرف آن می تواند منجر به کاهش حالت تهوع، استفراغ یا اسهال شود.

پزشک معمولا مصرف اسید فولیک را به صورت یک قرص 5 میلی گرمی برای یک مرتبه در هفته تجویز می کند. آن را روز بعد از مصرف متوترکسات میل کنید.

در صورتی که هنوز دچار عوارض جانبی آزار دهنده هستید ممکن است پزشک دوز مصرفی اسید فولیک را افزایش دهد. شاید لازم باشد که 1 قرص اسید فولیک را برای 6 مرتبه در هفته و از روز بعد از مصرف متوترکسات، استفاده کنید.

 

مهم

متوترکسات و اسید فولیک را به همراه هم و در یک روز مصرف نکنید. این کار از عملکرد درست دارو جلوگیری می کند.

 

آزمایشات در طول درمان

هنگامی که برای اولین بار درمان پسوریازیس، روماتیسم مفصلی و غیره با متوترکسات را شروع می کنید هر 1 تا 2 هفته به معاینه و آزمایش خون نیاز خواهید داشت.

این امر برای بررسی اثربخشی متوترکسات و عوارض جانبی آن انجام می شود.

وابسته به نتایج آزمایش، پزشک می تواند دوز مصرفی متوترکسات را کاهش یا افزایش دهد.

ثبت میزان مصرفی متوترکسات و نتایج آزمایشات مهم است.

معمولا برای این کار یک دفترچه دریافت می کنید.

زمانی که دوز مصرفی مناسب توسط شما و پزشک تعیین شد و درمان اثربخش بود، معاینه و آزمایش خون هر 2 تا 3 ماه انجام می شود.

 

در صورت فراموشی مصرف دارو چه اتفاقی می افتد؟

در صورت فراموش کردن یک دوز، به محض یادآوری (یا تا دو روز بعد) مصرف کنید.

در صورتی که بیش از دو روز از فراموشی آن گذشته بود برای مشاوره با پزشک یا کلینیک خود تماس بگیرید.

هرگز برای جبران دوز فراموش شده، دو دوز به صورت همزمان مصرف نکنید.

 

در صورت مصرف زیاد متوترکسات چه اتفاقی می افتد؟

مصرف بیش از حد متوترکسات به صورت تصادفی منجر به ایجاد عوارض جانبی جدی خواهد شد.

در شرایط زیر فورا برای مشاوره به پزشک تماس بگیرید:

• مصرف بیش از حد متوترکسات
• مصرف روزانه متوترکسات به جای مصرف هفتگی آن

در صورت نیاز به مراجعه به بخش اورژانس بیمارستان، خودتان رانندگی نکنید و از فرد دیگری بخواهید تا این کار را برای شما انجام دهد یا آمبولانس درخواست کنید.

بسته یا بروشور دارو به همراه میزان باقی مانده از آن را همراه خود داشته باشید.

 

5- عوارض جانبی متوترکسات 

مصرف متوترکسات مانند سایر داروها می تواند باعث ایجاد عوارض جانبی شود اما همه افراد دچار این عوارض نخواهند شد.

 

عوارض جانبی شایع

عوارض جانبی شایع مصرف متوترکسات در بیش از 1 نفر از هر 100 نفر رخ می دهند.

در صورت آزار دهنده بودن عوارض زیر یا از بین نرفتن آنها با پزشک خود صحبت کنید:

• از دست دادن اشتها، حالت تهوع یا استفراغ، معده درد یا سوء هاضمه
• اسهال
• سر درد
• احساس خستگی یا خواب آلودگی
• ریزش مو

 

عوارض جانبی جدی

بروز عوارض جانبی جدی به ندرت رخ داده و برای کمتر از 1 نفر از هر 10 هزار نفر اتفاق می افتد.

در شرایط زیر فورا پزشک خود را مطلع کنید:

• زردی پوست و چشم ها – این موارد می توانند نشانه مشکلات کبدی باشند.
• سرفه مداوم، درد قفسه سینه، دشواری در تنفس یا تنگی نفس – این موارد می توانند نشانه التهاب ریه باشند.
• متورم شدن دست، پا یا مچ پا و پایین آن، تغییر در دفعات دفع ادرار یا عدم دفع آن – این موارد می توانند نشانه مشکلات کلیوی باشند.
• دمای بالای بدن، لرز، دردهای عضلانی و گلو درد – این موارد می توانند نشانه عفونت باشند.
• خونریزی لثه، وجود خون در ادرار، استفراغ حاوی خون یا بروز کبودی های غیر قابل توضیح – این موارد می توانند نشانه یک اختلال خونی باشند.
• بثورات پوستی یا بروز تاول های پوستی، دهانی، چشمی یا دستگاه تناسلی – این موارد می توانند نشانه سندروم استیونز جانسون باشند.

 

واکنش آلرژیک جدی

در موارد نادر، ممکن است مصرف متوترکسات باعث یک واکنش آلرژیک جدی مانند آنافیلاکسی (Anaphylaxis) شود.

 

در صورت بروز شرایط زیر با اورژانس تماس گرفته و یا به بخش اورژانس بیمارستان مراجعه کنید:

• ایجاد بثورات پوستی که ممکن است خارشی، قرمز رنگ، متورم، شبیه تاول یا باعث لایه لایه ای شدن پوست شود.
• خس خس کردن سینه
• ایجاد تنگی در قفسه سینه یا گلو
• ایجاد مشکل در تنفس یا صحبت کردن
• ایجاد تورم در دهان، صورت، لب ها، زبان یا گلو

در صورت بروز موارد فوق ممکن است یک واکنش آلرژیک جدی تجربه کرده و نیاز به درمان فوری در بیمارستان داشته باشد.

موارد اشاره شده همه عوارض جانبی مصرف متوترکسات نیستند. برای دسترسی به فهرست کامل عوارض جانبی این دارو، به بروشور داخل بسته آن مراجعه کنید.

 

6- نحوه کنار آمدن با عوارض جانبی

در صورت بروز عوارض جانبی می توان اقدامات زیر را انجام داد:

• از دست دادن اشتها، حالت تهوع یا استفراغ، معده درد یا سوء هاضمه – به مصرف وعده های غذایی ساده پایبند باشید و از مصرف غذاهای سنگین یا تند و پرادویه خودداری کنید. آرام خوردن و آشامیدن و مصرف وعده های غذایی سبک و مکرر کمک کننده خواهند بود. در صورت استفراغ جرعه های کوچک و مکرر آب بنوشید تا از کم آبی بدن جلوگیری شود. برای معده درد از یک پد حرارتی یا بطری آب گرم پوشانده شده روی معده استفاده کنید.

 

• اسهال – برای جلوگیری از کمبود آب بدن، مایعات فراوان مانند آب و نوشیدنی اسکواش بنوشید. علائم کم آبی بدن شامل دفع ادرار کمتر از حد معمول یا بوی بد و شدید ادرار است. بدون مشورت با پزشک یا داروساز از هیچ داروی دیگری برای درمان اسهال استفاده نکنید.

 

• سر درد، احساس خستگی یا خواب آلودگی – استراحت کرده و آب فراوان بنوشید. از داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAID) مانند ایبوپروفن استفاده نکنید. مصرف استامینوفن را امتحان کنید. الکل زیادی مصرف نکنید. در صورت احساس خستگی یا خواب آلودگی از رانندگی، دوچرخه سواری و استفاده از ماشین آلات خودداری کنید. در صورت بهبود نیافتن با پزشک خود صحبت کنید.

 

• ریزش مو – بعید به نظر می رسد که این عارضه دائمی باشد. در صورت آزار دهنده بودن این وضعیت با پزشک خود صحبت کنید. ممکن است دوز مصرفی دارو کاهش یافته یا مصرف داروی دیگری را به شما توصیه کنند.

 

7- بارداری و شیردهی

به طور کلی مصرف متوترکسات در دوران بارداری توصیه نمی شود. در صورتی که در اوایل دوران بارداری از آن استفاده کنید خطر ایجاد آسیب جدی برای کودک وجود خواهد داشت.

متوترکسات می تواند برای چندین ماه در بدن باقی بماند. در صورت تلاش برای بارداری باید حداقل از 6 ماه قبل مصرف متوترکسات را متوقف کرده باشید.

پیش از بارداری و قبل از توقف مصرف متوترکسات، از پزشک در مورد تغییر داروی خود مشاوره بگیرید.

 

متوترکسات و شیردهی

در دوران شیردهی از متوترکسات استفاده نکنید. این دارو به شیر مادر منتقل شده و به کودک آسیب جدی می رساند.

در صورت تمایل به شیردهی از پزشک خود در مورد سایر داروهای مناسب برای خود مشاوره بگیرید.

 

در صورت وجود موارد زیر پزشک یا داروساز را مطلع کنید:

• بارداری
• تلاش برای بارداری
• شیردهی

 

 

8- احتیاط در مصرف با داروهای دیگر

مصرف بسیاری از داروها بر عملکرد متوترکسات تاثیر می گذارد.

کودکانی که متوترکسات مصرف می کنند (معمولا 2 تا 17 ساله) نباید واکسن زنده آنفولانزا دریافت کنند.

بزرگسالان واکسن غیر فعال آنفولانزا را دریافت می کنند و این امر مشکلی با مصرف متوترکسات نخواهد داشت.

قبل از شروع مصرف متوترکسات، در صورت مصرف داروهای زیر پزشک خود را مطلع کنید:

• ضد التهاب های غیر استروئیدی (NSAID) مانند ایبوپروفن (Ibuprofen) یا داروهای ضد سرفه و سرماخوردگی حاوی NSAID
• کوتریموکسازول (Co-trimoxazole)، تری متوپریم (Trimethoprim) یا سایر آنتی بیوتیک ها برای عفونت های باکتریایی
• داروهای ادرار آور مانند اینداپامید (Indapamide) و بندروفلومتیازید (Bendroflumethiazide)
• داروهای صرع مانند فنی توئین (Phenytoin) یا لوتیراستام (Levetiracetam)
• تئوفیلین (Theophylline) به عنوان دارویی برای درمان آسم
• داروهایی برای درمان سوء هاضمه مانند امپرازول (Omeprazole)
• اسید فولیک یا مکمل های ویتامین حاوی اسید فولیک یا فولات – پزشک ممکن است مصرف اسید فولیک به همراه متوترکسات را تجویز کند.

موارد فوق همه داروهایی نیستند که با مصرف متوترکسات تداخل دارند.

 

ترکیب متوترکسات با داروهای گیاهی و مکمل ها

در صورتی که قبلا پزشک مصرف اسید فولیک را برای شما تجویز کرده است، از مصرف مکمل های ویتامین و مواد معدنی یا سایر محصولات حاوی اسید فولیک (فولات) خودداری کنید. مواد تشکیل دهنده روی بسته مکمل ها را مطالعه کنید.

اطلاعات کافی برای تایید ایمن بودن مصرف متوترکسات به همراه داروهای گیاهی و مکمل ها وجود ندارد. این موارد به روش های مشابه داروها آزمایش نمی شوند.

 

مهم

در صورت مصرف داروی دیگری از جمله داروهای گیاهی، ویتامین ها یا مکمل ها، داروساز یا پزشک خود را مطلع کنید.

 

این مقاله جهت افزایش اطلاعات و آگاهی افراد است. تمامی داروها نیازمند تشخیص و تجویز پزشک می باشند. برخی از فرم های آنها در داروخانه ها موجود نیست.

تهیه ی تمام داروها صرفا با مراجعه حضوری به داروخانه ها امکان پذیر می باشد.

برای کسب اطلاعات بیشتر می توانید با شماره 1490 تماس بگیرید.

 

جهت مشاهده و خرید مکمل ها و محصولات مراقبت داروخانه آنلاین اویرو کلیک کنید.