عملکرد ریه در بدن

عملکرد اصلی ریه در بدن گرفتن اکسیژن از محیط و انتقال آن به جریان خون است؛ ساختار – تست های عملکرد و بیماری های التهابی ریه را بخوانید.

 

ریه ها مهم ترین ارگان های سیستم تنفسی هستند که وظیفه اصلی آنها گرفتن هوای محیط و وارد کردن اکسیژن به جریان خون است.

به طور کلی عملکرد اصلی ریه ها تامین مداوم اکسیژن بدن است. ریه ها سالانه بیش از 6 میلیون نفس برای بدن تامین کرده و در تمام جنبه های سلامتی ما تاثیر گذار هستند.

در این مقاله به بررسی ساختار و عملکرد ریه در بدن، انواع بیماری های التهابی، تست های عملکرد ریوی و چگونگی حفظ سلامت ریه ها می پردازیم.

 

همچنین بخوانید:

برای سلامت ریه ها چه کنیم؟ (کلیک)

 

ساختار ریه در بدن

جایگاه ریه ها در بدن، پشت قفسه سینه و در دو طرف قلب است. ساختار ریه ها به صورت یک مخروط دارای یک نقطه گرد در راس و یک پایه صاف تر در محل برخورد با دیافراگم است. 

با اینکه بدن دو ریه در سمت چپ و راست دارد، اما اندازه و شکل آنها با یکدیگر متفاوت است.

ریه چپ یک فرورفتگی در مرز محل قرارگیری قلب دارد که به آن بریدگی قلبی (cardiac notch) می گویند. اما ریه راست برای ایجاد فضای مناسب برای کبد، کمی کوتاه تر است. در حالت کلی ریه چپ وزن و ظرفیت کمتری نسبت به ریه راست دارد.

ریه ها توسط دو غشاء به نام پلورای ریوی احاطه شده اند. لایه داخلی به طور مستقیم سطح خارجی ریه ها را مورد پوشش قرار داده و لایه بیرونی به دیواره داخلی قفسه سینه متصل است.

فضای بین دو غشا حاوی مایع جنب بوده که موجب مرطوب ماندن پلور و کاهش اصطکاک بین غشاها هنگام تنفس می شود.

 

عملکرد ریه در بدن

وظیفه ی اصلی ریه ها گرفتن هوا از محیط اطراف و وارد کردن آن به جریان خون است. اکسیژن پس از وارد شدن به جریان خون، به سایر نقاط بدن گردش می کند.

برای تنفس صحیح، علاوه بر عملکرد ریه به کمک ساختار های اطراف بدن نیز نیاز است. بطوریکه عضله ی دیافراگم، ماهیچه های بین دنده ای، عضلات شکم و حتی در برخی موارد عضلات گردن برای نفس کشیدن موردنیاز هستند.

دیافراگم ماهیچه ای است که در زیر ریه ها قرار گرفته و بالای آن به صورت گنبد است. این عضله بیشترین عملکرد را برای نفس کشیدن بر عهده دارد.

دیافراگم در حالت انقباض به سمت پایین حرکت کرده و با ایجاد فضای بیشتر در حفره قفسه سینه، موجب افزایش ظرفیت ریه ها می شود. افزایش حجم حفره قفسه سینه سبب کاهش فشار داخل آن می شود. در این صورت هوا از طریق بینی یا دهان مکیده و به داخل ریه ها وارد می شود.

 

همچنین بخوانید:

تمرینات افزایش ظرفیت ریه (کلیک)

 

زمانی که دیافراگم شل شده و به حالت استراحت باز می گردد، حجم ریه ها کاهش می یابد. علت این امر آن است که فشار داخل حفره قفسه سینه بالا رفته و ریه ها هوا را خارج می کنند.

ریه ها مانند عمل دمیدن، زمانی که منبسط می شوند هوا را برای دریافت اکسیژن می مکند. با فشرده شدن نیز ضایعات دی اکسید کربن ایجاد شده در طول بازدم را به بیرون می فرستند.

هوا از طریق دهان یا بینی وارد شده و از طریق نای در بدن حرکت می کند. سپس وارد کارینا شده و در این بخش، نای تقسیم به دو برونش (نایژه) می شود. یکی از آنها به سمت ریه چپ ریه و دیگری به ریه راست می رسد.

در این بخش همچون شاخه های روی درخت، هر یک از نایژه ها به نایژه های کوچکتر تقسیم می شوند. این لوله گذاری در نهایت به آلوئول‌ ها (کیسه‌های هوای کوچک) رسیده و در آنجا تبادل گاز اتفاق می افتد.

 

سایر عملکرد های ریه در بدن

با اینکه بیشتر افراد ریه ها را با تامین اکسیژن و عمل تنفس می شناسند، اما آنها دارای وظایف مهم زیر نیز هستند:

• محافظت از بدن: ریه ها بدن را در برابر مواد مضر محافظت می کنند. برای نمونه، آنها با ترشح ایمونوگلوبولین AT سبب جلوگیری از ایجاد عفونت می شوند. به علاوه آنها می توانند پاکسازی موکوسیلیاری استفاده کنند. در این روش مخاط پاتوژن ها و ذرات گرد و غبار را به دام می اندازند. پس از آن برآمدگی های کوچک مو مانند که به مژک معروف هستند، این ذرات را به سمت بالا حرکت داده تا بدن بتواند آنها را سرفه کند یا با استفاده از دستگاه گوارش آنها را بلعیده و از بین ببرد.
• متعادل کردن pH: دی اکسید کربن بیش از حد بدن را اسیدی می کند. ریه ها پس از تشخیص افزایش اسیدیته، سرعت تهویه را برای دفع بیشتر گازهای ناخواسته افزایش می دهند که این امر موجب تعادل pH می شود.
  
• گفتار: در صورتی که جریان هوا وجود نداشته باشد، فرد نمی تواند صحبت کند.
  

 

بیماری تنفسی

بیماری های تنفسی می توانند هر بخش از سیستم تنفسی شامل دستگاه تنفسی فوقانی، نایژه ها و حتی آلوئول ها را درگیر کنند. برخی از موارد تاثیر گذار بر ساختار و عملکرد ریه ها در بدن عبارتند از:

 

بیماری های التهابی ریه

بیماری های التهابی ریه شامل موارد زیر هستند:

• آسم
• فیبروز سیستیک
• سندرم دیسترس تنفسی حاد
• بیماری مزمن انسدادی ریه (COPD)، از جمله آمفیزم و برونشیت مزمن

 

همچنین بخوانید:

انواع و مراحل بیماری مزمن انسدادی ریه (COPD) (کلیک)

 

بیماری التهابی COPD عموماً ناشی از آسیب های وارد شده از مصرف دخانیات به ریه است.

آسم نیز به علت باریک شدن و تورم منسدد کننده راه های هوایی و تولید مخاط اضافی در بدن ایجاد می شود. این بیماری موجب بروز علائمی مانند تنگی نفس و خس خس سینه می شود. محرک های آسم شامل موارد زیر است:

• آلودگی هوا
• عفونت ها
• غبار
• برخی از غذاها
• دود تنباکو و چوب
• کپک
• آلرژن های سوسک
• استرس

 

همچنین بخوانید:

همه چیز درباره آسم (کلیک)

 

عفونت های دستگاه تنفسی

در هر نقطه ای از دستگاه تنفسی امکان ایجاد عفونت وجود دارد. از جمله عفونت های دستگاه تنفسی می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• عفونت دستگاه تنفسی فوقانی (URTI): شایع ترین نوع URTI سرماخوردگی است. لارنژیت، فارنژیت  و التهاب لوزه از نمونه های دیگر آن می باشد.
• عفونت دستگاه تنفسی تحتانی (LRTI): رایج ترین نوع این عفونت عفونت باکتریایی، به خصوص پنومونی باکتریایی است. قارچ ها و ویروس ها از علت های دیگر ایجاد LRTI هستند.

عفونت های ذکر شده در فوق عوارضی از جمله آبسه (ورم چرکی) ریه و گسترش عفونت به حفره پلور را در پی خواهند داشت.

 

همچنین بخوانید:

5 مرحله عفونت کدامند؟ (کلیک)

 

سرطان ریه

سرطان ریه یکی دیگر از بیماری های التهابی است که طی آن سلول های ریه به طور غیر قابل کنترلی تقسیم می شوند. از این رو تومورها رشد کرده و موجب کاهش قدرت تنفس می شوند.

اصلی ترین علت سرطان ریه مصرف دخانیات به ویژه سیگار است. از دیگر عوامل خطر این بیماری می توان به سابقه خانوادگی، قرار گرفتن در معرض اشعه یا مواد شیمیایی خاص اشاره کرد.

 

همچنین بخوانید:

راه های پیشگیری از سرطان ریه (کلیک)

 

بیماری های محدود کننده ریوی

با محدود شدن راه های هوایی، مقدار هوای دریافت شده توسط فرد کاهش یافته و درنتیجه تنفس سخت تر می شود. این امر در نتیجه ی عواملی از قبیل زیر رخ می دهد:

• پر شدن مجاری هوایی با خلط
• سفت شدن بافت ریه ها
  
• انحنای ستون فقرات
• چاقی
• مشکل در دیواره قفسه سینه یا عضلات تنفسی، برای نمونه فیبروز ریوی ایدیوپاتیک

 

بیماری عروق ریوی

از دیگر بیماری های التهابی ریه می توان به بیماری های عروقی ریوی اشاره کرد. این بیماری ها عروق حمل کننده خون ریه ها را تحت تاثیر قرار می دهند. نمونه هایی از این بیماری ها عبارتند از:

• آمبولی شریان ریوی (Pulmonary artery embolism): در این وضعیت لخته ای خون در نقطه ای از بدن حرکت کرده و از طریق جریان خون به قلب و سپس به ریه ها وارد شده و در آنجا به دام می افتد. این مسئله می تواند منجر به مرگ ناگهانی شود. در موارد بسیار کم آمبولی می تواند ناشی از چربی، مایع آمنیوتیک یا هوا نیز رخ دهد.
  
• فشار خون شریانی ریوی (Pulmonary arterial hypertension): گاهی اوقات افزایش فشار در شریان های ریوی رخ می دهد. علت ایجاد این وضعیت مشخص نیست.
  
• ورم ریوی (Pulmonary edema): این وضعیت زمانی رخ می دهد که مایع از مویرگ ها به فضاهای هوایی داخل آلوئول ها نشت کند. اغلب ورم ریوی اغلب ناشی از نارسایی احتقانی قلب است.

 

همچنین بخوانید:

آمبولی ریه چیست؟ (کلیک)

 

بیماری های حفره پلور

شکاف بین غشای پلور داخلی و خارجی که قسمت بیرونی ریه ها را می پوشاند، حفره پلور (pleural cavity) نام دارد. 

تجمع مایع در حفره پلور نیز پلورال افیوژن (Pleural effusion) نام دارد که ناشی از شرایط دیگری همچون سرطان، نارسایی احتقانی قلب، یا سیروز کبدی است.

زمانی که هوا وارد فضای بین دیواره قفسه سینه و ریه (فضای جنب) می شود، پنوموتوراکس (pneumothorax) یا به اصطلاح ریه ی فروریخته (ریه در حال تخریب) اتفاق می افتد. این رخداد ریه ها را تحت فشار قرار داده که در صورت شدید بودن باعث می شود ریه مثل یک بالون از هم فرو بریزد.

 

تست های عملکرد ریه

برای بررسی چگونگی عملکرد ریه ها باید از تست های عملکرد ریه (تست های عملکرد ریوی) استفاده کنیم.

این تست ها قادر به بررسی مشکلات تنفسی نیز هستند. برای نمونه این آزمایش ها برای غربالگری و تشخیص بیماری های التهابی ریه مانند آسم و COPD موثر هستند.

به علاوه این تست ها قادر به اندازه گیری سطح عملکرد و کنترل شرایط ریه بوده و اثربخشی درمان ها برای بدن را نیز بررسی می کنند.

تست های عملکرد ریه شامل مواردی از قبیل زیر هستند:

• اسپیرومتری: این تست میزان و سرعت ورود هوا به داخل ریه و خروج هوا از آن را اندازه گیری می کند.
  
• پلتیسموگرافی: این تست قادر به اندازه گیری مقدار هوایی که افراد می توانند در ریه ها نگه دارند و هوای باقی مانده پس از بازدم است.
• تست استرس ورزش: این تست معمولا شامل دوچرخه یا تردمیل بوده و برای ارزیابی چگونگی تاثیر ورزش بر عملکرد ریه کاربرد دارد.
  
• تست انتشار گاز: گازهایی مانند اکسیژن را که از ریه ها به جریان خون حرکت می کنند اندازه گیری می کند.

علاوه بر موارد فوق، پزشک تست هایی همچون اسکن های تصویربرداری را برای کمک به تشخیص، غربالگری و نظارت بر عملکرد ریه توصیه خواهد کرد.

 

همچنین بخوانید:

آزمایش اسپیرومتری چیست؟ نحوه انجام و نتایج (کلیک)

 

آلوئول ها

این آخرین عضوی است که اکسیژن از اتمسفر بیرونی به اعماق ریه ها طی می کند. آلوئول ها کیسه هایی بسیار کوچک و میکروسکوپی هستند که هر کدام در شبکه ای از مویرگ ها تنیده شده اند.

سطح کل غشای ایجاد شده توسط آلوئول ها حدود 70 متر مربع یا به اندازه نصف زمین تنیس است.

اکسیژن پس از ورود به ریه ها، از طریق سیستم گردش خون و جریان جون به سایر بافت های بدن می رسد. سپس خونی که اکسیژن خود را از دست داده و در عوض دی اکسید کربن از بافت ها دریافت کرده، از قلب عبور کرده تا به ریه ها و درنهایت مویرگ های اطراف آلوئول ها برسد.

اکنون آلوئول ها حاوی اکسیژن جدید ناشی از عمل تنفس کردن فرد است. این اکسیژن از غشای آلوئولی-مویرگی وارد جریان خون می شود. در همین لحظه دی اکسید کربن جمع شده در جریان خون، به آلوئول ها وارد می شوند. این دی اکسید کربن از طریق عمل بازدم وارد اتمسفر می شود.

اگر بخواهیم این عمل را به زبان ساده بیان کنیم با ورود اکسیژن، دی اکسید کربن خارج شده که این عمل نمونه ای از فرآیند تبادل گاز است.

 

سورفکتانت در ریه ها

سلول های خاص آلوئول ها ترکیبی به نام سورفکتانت ریوی شامل لیپیدها، پروتئین ها و کربوهیدرات  ها تولید می کنند. سورفکتانت شامل هر دو ناحیه آبدوست و آبگریز است. بدین ترتیب مناطق آب دوست، آب را جذب و مناطق آبگریز آن را دفع می کنند.

سورفکتانت ریوی چندین عملکرد مهم در بدن را به عهده دارد. بهبود بازده تنفس و جلوگیری از فروپاشی آلوئول ها روی خود از جمله این عملکردها است.

هر آلوئول مشابه یک کیسه پلاستیکی است که درون آن مرطوب است. در صورت عدم وجود سورفکتانت، کیسه ها رو خود فرو ریخته و از دو طرف داخلی به یکدیگر می چسبند.

بنابراین سورفکتانت مانع بروز این اتفاق برای آلوئول ها می شود.

سورفکتانت ریوی وظیفه خود را با کاهش میزان کشش سطحی انجام داده و به این ترتیب موجب کاهش تلاش برای باد کردن آلوئول ها می شود.

 

نکاتی برای سلامت ریه

برای پیشگیری از بروز بیماری های التهابی ریه و حفظ ساختار و عملکرد طبیعی ریه در بدن می توان اقدامات زیر را انجام داد:

• اجتناب از قرار گیری در برابر آلاینده ها: مواد شیمیایی موجود در باغ یا خانه برای ریه های مضر هستند. به همین دلیل سعی کنید هنگام استفاده از مواد شیمیایی قوی، از ماسک استفاده کنید.
  
• پیشگیری از عفونت: روش هایی از قبیل شستن مرتب دست ها، پرهیز از حضور در مکان های پر جمعیت در فصل آنفولانزا و پرسش از پزشک در خصوص واکسیناسیون آنفولانزا و ذات‌الریه به جلوگیری از گسترش عفونت های تنفسی کمک می کنند.
  
• کنترل رطوبت: سعی کنید رطوبت هوا را با استفاده از فن های خروجی و دریچه های هوا، در حد مناسبی پایین نگه دارید. به صورت کلی باید تلاش کرد که  سطوح مرطوب را تا حد امکان تمیز و خشک نگه داشت و خانه را با هوای تازه بیرون تهویه کرد.
• ورزش: ورزش هوازی با افزایش ظرفیت ریه ها و ایجاد تناسب اندام موجب پیشگیری از ایجاد بیماری های تاثیر گذار روی ریه می شود.
  
• معاینات: با انجام معاینات منظم سلامتی، حتی زمانیکه احساس خوبی دارید، می توان به تشخیص هر چه سریع تر مشکلات در مراحل اولیه (زمانی که درمان آن آسان تر است) کمک کرد.
• سیگار نکشیدن: سیگار کشیدن، حتی استنشاق دود دست دوم آن نیز باعث ایجاد بیماری های التهابی همچون سرطان ریه و COPD (مانند برونشیت مزمن و آمفیزم) می شود. باریک شدن راه های هوایی، التهاب ریه و آسیب بافتی از دیگر مضراتی است که سیگار به مرور ایجاد می کند.
  

 

همچنین بخوانید:

11 روش برای ترک سیگار (کلیک)

 

خلاصه

ریه ها در عملکرد های بسیاری مانند تنظیم اسیدیته بدن نقش دارند.

اندازه ریه های چپ و راست متفاوت است. ساختار ریه ها به صورت یک مخروط دارای یک نقطه گرد در راس و یک پایه صاف تر در محل برخورد با دیافراگم است.

استعمال دخانیات بزرگترین علت نابودی ریه و آسیب جدی به ساختار و عملکرد آن در بدن است. بنابراین با اقدامات پیشگیرانه و سبک زندگی مناسب می توان به حفظ سلامت ریه ها کمک کرد.

 

جهت مشاهده و خرید مکمل ها و محصولات مراقبت داروخانه آنلاین اویرو کلیک کنید.