نظریه جریان روانشناسی

نظریه جریان (فلو) در روانشناسی به حالتی اشاره دارد که فرد کاملا در یک کار یا فعالیت غرق می شود؛ ویژگی ها و فواید حالت غرقگی را بخوانید.

 

حالت جریان (flow state) به وضعیتی اشاره دارد که افراد در انجام یک کار غرق می شوند. حالت جریان باعث عدم توجه به گذر زمان، عدم فکر به چرایی انجام کار یا عدم قضاوت در مورد تلاش خود می شود. در این حالت فرد کاملا متمرکز می ماند.

نظریه جریان با نام های دیگری همچون حالت فلو، غرقگی، تچان و شیفتگی نیز شناخته می شود.

اگرچه قبل از ایجاد اصطلاح حالت جریان، ایده‌ های مشابهی در سراسر جهان در نظام‌ ها و مکاتب فکری مختلف فلسفی وجود داشت، اما Mihaly Csikszentmihalyi (رهبر جنبش روانشناسی مثبت) این نظریه را رایج کرد.

نظریه غرقگی ابزار مفیدی برای کمک به کاهش حواس‌ پرتی و اهمال‌ کاری است.

بر اساس تحقیقات، مغز در حین حالت غرقگی دارای رفتار متفاوتی است.

با استفاده از برخی مداخلات می توان به ورود مکرر به حالت جریان کمک کرد.

در این مقاله، نظریه جریان، ویژگی ها، مزایا و همچنین نحوه ورود به آن بررسی می شود.

 

همچنین بخوانید:

روانشناس کیست و چه کاری انجام می دهد؟ (کلیک)

 

 

نظریه جریان در روانشناسی

نظریه حالت جریان در روانشناسی به وضعیتی ذهنی اشاره دارد که در آن فرد کاملا روی یک کار یا فعالیت واحد متمرکز است. در این حالت تمام توجه روی کار بوده و افکار زیادی حول خود فرد یا عملکرد وی وجود ندارد.

نظریه جریان در حوزه روانشناسی مثبت گرا (مطالعه چیزهایی که به رشد انسان کمک می کند) قرار دارد. Mihaly Csikszentmihalyi  یکی از اعضای تاثیرگذار بر این جنبش، مبدع این اصطلاح بود.

حالت فلو و ذهن آگاهی به دلیل تمرکز بر لحظه حال، شباهت هایی با یکدیگر دارند. با این وجود اغلب از اصطلاح غرقگی برای اشاره به مقعیت هایی استفاده می شود که مولد هستید، در حالی که می‌ توان بدون توجه به اینکه آیا در حال انجام یک کار هستید یا خیر، در حالت ذهن آگاهی باشید.

 

همچنین بخوانید:

مثبت گرایی سمی چیست؟ (کلیک)

 

ویژگی های یک حالت جریان

فعالیت هایی که در ایجاد حالت فلو موثر بوده اغلب دارای ویژگی های مشابه زیر هستند:

• چالش برانگیز، اما نه آنقدر که غیرممکن باشند
• رضایت بخش، به این معنی که فرد از انجام آن احساس لذت یا هدفمندی می کند
• عمیق، شامل سرمایه گذاری زمان یا انرژی برای پیشرفت

برخی از علائم حالت غرقگی عبارتند از:

• تمرکز: در این وضعیت منحرف کردن حواس افراد از کارشان آسان نیست. آنها احتمالا به چیز دیگری فکر نمی کنند. در صورتی که شخص یا واقعه ای باعث قطع غرقگی شود، فرد ناراحت خواهد شد.
• فقدان خودآگاهی: حالت جریان باعث کاهش تفکر خود ارجاعی می شود. این امر به این معنی است که بعید است فرد در این حالت در مورد خود، عملکرد خود یا اینکه دیگران چگونه آنها را می بینند، فکر کند.
• لذت: فعالیت برای فرد لذت بخش بوده و آنها ترغیب می شوند که در آن غرق شوند.
• پایداری: طبق برخی شواهد، در حالت غرقگی می‌ توان ناامیدی از یک کار دشوار را جبران کرد و به راه خود ادامه داد.

 

نمونه هایی از حالت جریان

موقعیت های زیادی وجود دارد که ممکن است یک حین انجام آنها وارد حالت غرقگی شود.

نوع فعالیت‌ هایی که غرقگی را تحریک می‌ کنند در افراد مختلف متفاوت است. در واقع این امر به اینکه هر فرد چه چیزی را جالب، لذت‌ بخش یا چالش برانگیز می‌ داند، بستگی دارد.

برخی از فعالیت‌ هایی که می توانند باعث ایجاد حالت فلو شوند شامل موارد زیر هستند:

• حل پازل
• باغبانی
• ورزش کردن
• سرگرمی های خلاقانه مانند نواختن ساز یا نقاشی
• انجام کاردستی و ساختن چیزها
• بازی کردن
• خواندن

 

فواید حالت جریان

حالت غرقگی می تواند لذت بخش باشد. در این حالت فرد به دلیل کار روی چیزی که برایش معنادار است یا دیدن شکل گرفتن یک پروژه، احساس لذت می کند.

همچنین بر اساس تحقیقات نظریه غرقگی را به موارد زیر در ارتباط است:

• انگیزه بیشتر برای انجام وظایف
• توانایی صرف زمان طولانی تر روی کارها
• تمرین بیشتر، برای بدست آوردن مهارت و شایستگی بیشتر
• عملکرد بهتر
• حواس پرتی کمتر
• خود قضاوتی کمتر

در روانشناسی مثبت گرا، نظریه پردازان معتقدند که غرقگی برای سلامت روانی و بهزیستی نیز با اهمیت است.

 

همچنین بخوانید:

سلامت روان چیست؟ (کلیک)

 

آیا نظریه غرقگی همان هایپرفوکوس است؟

هایپرفوکوس حالتی را توصیف می کند که می تواند شبیه به نظریه غرقگی باشد. هایپرفوکوس در بیماری های زمینه ای مانند اختلال کمبود توجه بیش فعالی (ADHD)، به توجه شدید یا تثبیت بر روی کاری که برای شخص جالب است اشاره دارد. به همین دلیل به عقیده برخی از کارشناسان این دو اصطلاح شبیه هم هستند.

با این وجود حالت جریان به صورت کلی مفید است اما هایپرفوکوس می تواند مضر باشد. ممکن است در این وضعیت فرد چنان در کار خود غرق شود که برای تمرکز بر چیزهای دیگر نیاز به تلاش داشته باشد.

تفاوت دیگر این است که معمولا هایپرفوکوس به این دلیل رخ می دهد که شخص به یک کار یا موضوع علاقه مند است. در مقابل، محققان بیان می کنند که می توان در طول هر نوع کاری وارد حالت جریان شد، به شرطی که به اندازه کافی چالش برانگیز یا معنادار باشد. کار یا فعالیت های روزمره می توانند شامل این وضعیت باشند.

 

همچنین بخوانید:

اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD) در بزرگسالان (کلیک)

 

چگونگی وارد شدن به حالت جریان

برخی افراد بدون فکر به آن وارد غرقگی می شوند. با این وجود برای القا نظریه فلو چند استراتژی وجود دارد.

اول، درک این نکته مهم است که همیشه نمی توان خود را در یک وضعیت غرقگی قرار داد. در عوض، بیشتر ایجاد شرایط مناسب برای حالت جریان مهم است. می توان با فکر کردن به موقعیت های قبلی که وارد وضعیت جریان شده و عواملی که کمک کرده هستند، شروع کرد.

به عنوان نمونه می توان موارد زیر را بررسی کرد:

• محیط
• نوع کار
• وضعیت روحی در آن زمان

درک تقریبی از موارد موثر در ورود به نظریه فلو، باعث کمک به اعمال آن برای سایر شرایط می شوند. برای نمونه برخی افراد متوجه می شوند که به محیطی آرام نیاز دارند در حالیکه برخی دیگر با نویز پس‌ زمینه بهتر کار می‌ کنند.

 

راهبردهای موثر دیگر برای کمک به نظریه فلو

• در نظر گرفتن زمان کافی: وارد شدن به حالت جریان به زمان نیاز دارد. بنابراین، ممکن است استفاده از غرقگی برای کارهای طولانی‌ تر به جای کارهای کوتاه‌ تر آسان‌ تر باشد. همچنین سعی کنید مدت زمان مشخصی برای کار روی آن‌ ها در نظر بگیرید.
• تنظیم کار: احتمالا کارهای کسل کننده، تکراری یا خیلی آسان باعث ایجاد حالت جریان نمی شوند. سعی کند این وظایف را طوری تنظیم کنید که لذت بخش تر، معنا دارتر یا چالش برانگیزتر باشند. برعکس می توان کارهای خیلی سخت یا پیچیده را به مراحل ساده تقسیم کرد.
• تمرین تمرکز حواس: مهارت هایی که برای ذهن آگاهی استفاده می شوند مشابه مهارت هایی است که برای حالت جریان مناسب هستند. بر اساس یک مطالعه کوچک در سال 2019 روی بازیکنان بیسبال در تایوان، تمرین ذهن آگاهی هم عملکرد و هم وضعیت جریان را در ورزشکاران بهبود می بخشد.
• به حداقل رساندن وقفه ها: حواس پرتی و وقفه ها باعث دشوار شدن ورود به حالت جریان می شوند. می توان با رفتن به مکانی خصوصی، خاموش کردن اعلان‌ ها در دستگاه‌ ها یا اعلام داشتن مشغله کاری به دیگران، به داشتن زمان بدون وقفه برای کار روی چیزی کمک کرد.

 

مغز در طول حالت جریان

مغز در طول یک حالت فلو، دچار چندین تغییر می شود. بر اساس مطالعات، سیستم پاداش دوپامین نقش مهمی در این وضعیت دارد.

دوپامین یک انتقال دهنده عصبی است که در ایجاد احساسات انگیزه، لذت، پاداش و سرکوب احساسات بدن مانند گرسنگی تاثیر گذار است. افراد در حالت غرقگی دارای سطوح بالاتری از دوپامین هستند و احتمالا همین امر عامل عدم توجه به گرسنگی یا خستگی حین فعالیت است.

بر اساس یک بررسی کوچک در سال 2021، سیستم لوکوس سرولئوس- نوراپی نفرین (LC-NE) مغز نیز در حالت جریان نقش دارد. این سیستم مغزی باعث تنظیم تصمیم گیری و درگیری با وظایف می شود در طول غرقگی، فرد سطوح بالایی از درگیری با یک کار چالش برانگیز را تجربه می کند.

 

همچنین بخوانید:

دوپامین در بیماری پارکینسون (کلیک)

 

مشخص نیست که وارد شدن به حالت فلو باعث این تغییرات می شود یا بالعکس. ممکن است هر دو روی یکدیگر تاثیر داشته باشند.

برای نمونه ممکن است فعال کردن سیستم دوپامین باعث تحریک حالت جریان شود. حالت جریان نیز تولید دوپامین را تحریک می کند، در نتیجه یک چرخه ایجاد خواهد شد.

محققان دو نظریه اصلی زیر برای تأثیر فلو بر مغز ارائه کرده اند:

• فرضیه Transient hypofrontality: در این نظریه عملکرد اجرایی به طور موقت کاهش می یابد. این کاهش باعث عدم تفکر فعالانه فرد روی خودش شده و به او این اجازه را می دهد که کاملا در کار خود غوطه ور شود. بر اساس مطالعات، در طول حالت جریان فعالیت کمتری در قشر جلوی مغز (ناحیه‌ ای که در عملکرد اجرایی درگیر است) وجود دارد.
• تئوری همگام سازی جریان (Synchronization theory of flow): در این نظریه، مناطقی از مغز در حین حالت غرقگی بهتر ارتباط برقرار می کنند. فرد بهتر می تواند فعالیت های خود را کنترل و هماهنگ کند که نشان دهنده عملکرد اجرایی بالاتر است. حامیان این نظریه به مطالعات تصویربرداری عصبی در طول هیپنوتیزم و مدیتیشن اشاره می کنند که نشان دهنده سطوح بالاتری از فعالیت در قشر پیشانی است.

 

خلاصه

نظریه جریان در روانشناسی به حالتی اشاره دارد که فرد در یک کار یا فعالیت غوطه ور می شود. این مفهوم از حوزه روانشناسی مثبت گرا بر آمده است، البته سالیان قبل نیز این نظریه به روش های مختلف توصیف شده است.

به عقیده  روانشناس های مثبت نگر نظریه جریان بخش مهمی از بهره وری بوده و برای بهزیستی روانشناختی مفید است. می توان به طور طبیعی وارد یک وضعیت جریان شد و حواس‌ پرتی‌ ها را کاهش داد و با یک کار (نه خیلی سخت و نه خیلی آسان) به پاداش رسید.

ورود به نظریه فلو همیشه ممکن نیست، به خصوص اگر یک کار خسته کننده یا خیلی آسان باشد. با این وجود با انجام برخی تمرینات می توان استراتژی هایی را برای القای غرقگی بیشتر به عنوان راهی برای کمک به بهره وری امتحان کرد.

 

جهت مشاهده و خرید مکمل ها و محصولات مراقبت داروخانه آنلاین اویرو کلیک کنید.