بیماری کلیوی و مصرف پتاسیم: رژیم غذایی مناسب کلیه ها

چرا سطح پتاسیم در بدن اهمیت دارد؟

کار اصلی کلیه ها، تمیز کردن خون از مواد و مایعات اضافی و زائد است.

هنگام عملکرد طبیعی، این عضو کوچک قدرتمند، روزانه به میزان 120-150 کوارتز (هر لیتر معادل 1.06 کوارتز) خون را تصفیه کرده و حدود 1 تا 2 لیتر ادرار تولید می کند. این مساله سبب جلوگیری از جمع شدن ضایعات در بدن می گردد. همچنین باعث ثبات در سطح الکترولیت هایی مانند سدیم، فسفات و پتاسیم می شود.

در افراد مبتلا به مشکلات و بیماری های کلیوی، عملکرد کلیه کاهش یافته، بدین ترتیب کلیه ها دیگر همانند همیشه قادر به تنظیم موثر پتاسیم نیستند. این مسئله می تواند سبب تجمع سطوح بالا و خطرناک پتاسیم در خون گردد.

برخی داروهایی که برای درمان بیماری های کلیوی مورد استفاده قرار می گیرند نیز، سبب افزایش سطح پتاسیم شده و در نتیجه می توانند این مشکل را تشدید کنند.

میزان بالای پتاسیم، معمولا به تدریج طی هفته ها و یا ماه ها توسعه می یابد. این مساله می تواند منجر به خستگی و یا حالت تهوع گردد.

اگر میزان پتاسیم بدن شما بطور ناگهانی افزایش یابد، ممکن است سبب ایجاد مشکلات تنفسی، درد قفسه سینه و تپش قلب گردد. در این شرایط با اورژانس تماس بگیرید. این بیماری که به آن هایپر کالمی (hyperkalemia)، گفته می شود، نیاز به مراقبت های فوری پزشکی دارد.

 

رژیم غذایی مخصوص بیماران کلیوی: چطور می توان تجمع پتاسیم در بدن را به حداقل رساند؟

یکی از بهترین راه های کاهش پتاسیم، ایجاد تغییر در رژیم غذایی است. برای این کار، شما باید بدانید که غذاهای حاوی پتاسیم بالا و پایین کدامند. در این رابطه حتما برچسب ترکیبات در مواد غذایی را با دقت بررسی کنید.

به خاطر داشته باشید، تنها این مهم نیست که شما چه چیزی می خورید، بلکه این موضوع که چه مقدار از آن می خورید نیز دارای اهمیت است.

کنترل میزان مصرف، عامل مهمی جهت موفقیت در تنظیم رژیم غذایی مناسب برای کلیه ها می باشد. حتی اگر غذایی با میزان پتاسیم کم در نظر گرفته شود، در صورتیکه به میزان زیاد از آن مصرف نمایید، قطعا سطح پتاسیم شما افزایش خواهد یافت.

 

مواد غذایی مناسب جهت اضافه نمودن به رژیم غذایی:

غذاهایی که در هر وعده مصرفی حاوی 200 میلی گرم و یا کمتر پتاسیم باشند، غذاهای کم پتاسیم در نظر گرفته می شوند.

برخی غذاهای کم پتاسیم عبارتند از:

• انواع بری ها همانند توت فرنگی و بلوبری
• سیب
• گریپ فروت
• آناناس
• زغال اخته و آب زغال اخته
• گل کلم
• کلم بروکلی
• بادمجان
• لوبیا سبز
• برنج سفید
• پاستا سفید (پاستای گندم)
• نان سفید
• سفیده تخم مرغ
• کنسرو ماهی تن در آب

 

مواد غذایی که باید کم مصرف کنید و/یا اجتناب کنید:

غذاهای زیر حاوی بیش از 200 میلی گرم در هر وعده می باشند. مصرف غذاهای سرشار از پتاسیم را محدود کنید. 

برخی از غذاهای سرشار از پتاسیم عبارتند از:

• موز
• آووکادو
• کشمش
• آلو بخارا و آب آلو
• پرتقال و آب پرتقال
• گوجه فرنگی، آب گوجه فرنگی و سس آن
• عدس
• اسفناج
• جوانه بروکسل
• نخود خرد شده
• سیب زمینی (شیرین)
• کدو حلوایی
• زردآلو خشک
• شیر
• محصولات سبوس دار
• پنیر کم سدیم
• آجیل و خشکبار
• گوشت گاو
• مرغ

اگرچه کاهش غذاهای غنی از پتاسیم برای افرادی که در رژیم های محدود پتاسیم قرار دارند، دارای اهمیت فراونی است، نگه داشتن سطح پتاسیم دریافتی کلی، در پایین تر از حد تعیین شده توسط مراقبت های بهداشتی، که بطور معمول 2000 میلی گرم پتاسیم در روز (و یا کمتر از این میزان) است، دارای اهمیت فراوان می باشد.

بسته به عملکرد کلیه، شما می توانید مقادیر کمی از غذاهای با پتاسیم بالاتر را در رژیم غذایی خود بگنجانید.

 

چطور می توانید پتاسیم غذاها و سبزیجات را آبشویی کنید؟

تا جائیکه می توانید به جای سبزیجات و میوه های کنسروی، از میوه و سبزیجات تازه و یا یخ زده استفاده کنید. پتاسیم موجود در محصولات کنسروی، از میوه به داخل آب یا شربت داخل کنسرو تراوش می کند. اگر از آبِ میوه کنسروی در وعده غذایی خود استفاده کنید و یا آن را بنوشید، قطعا سبب افزایش سطح پتاسیم می گردد.

این آب، معمولا دارای نمک بالایی است که سبب احتباس آب در بدن می شود. این موضوع می تواند سبب عوارض و مشکلات کلیوی گردد. این مساله در مورد آب گوشت نیز صادق است، بنابراین از خوردن آن اجتناب کنید.

اگر مجبور یه استفاده از کالای کنسروی می باشید، حتما آب آن را تخلیه کرده و دور بریزید. همچنین محتویات کنسرو را با آب بشویید. این کار سبب کاهش پتاسیم می گردد.

اگر شما در حال پخت غذایی هستید که دارای سبزیجات با پتاسیم بالا می باشد و تمایلی به جایگزین نمودن سبزیجات ندارید، در واقع می توانید مقداری از پتاسیم آنها را خارج کنید.

بنیاد ملی کلیه، روش های زیر را جهت شستشوی سیب زمینی، سیب زمینی شیرین، هویج، چغندر، کدو تنبل توصیه می کند:

1. سبزیجات را پوست گرفته و آن را در آب سرد ریخته تا تیره نشوند.
2. سبزیجات را در ضخامت 1.8 اینچ (هراینچ = 2.4 سانتیمتر) خرد کنید.
3. آنها را با آب گرم به مدت چند ثانیه بشویید.
4. قطعات را در آب گرم به مدت حداقل دو ساعت خیس کنید. میزان آب مورد استفاده 10 برابر مقدار سبزیجات باشد. اگر سبزیجات را به مدت طولانی خیس می کنید، حتما هر چهار ساعت یکبار آب آن را عوض کنید.
5. برای چند ثانیه، مجدد سبزیجات را با آب گرم بشویید.
6. سبزیجات را با آب به میزان پنج برابر مقدار آن، بپزید.

 

چه میزان پتاسیم بی خطر است؟

توصیه می شود مصرف پتاسیم در زنان و مردان بالای 19 سال، به ترتیب حداقل 3400 میلی گرم و 2600 میلی گرم در روز باشد.

با این وجود، مبتلایان به بیماری های کلیوی که رژیم پتاسیم محدود دارند، معمولا باید میزان مصرف پتاسیم خود را کمتر از 2000 میلی گرم در روز نگه دارند.

اگر بیماری کلیوی دارید، باید بصورت مرتب، میزان پتاسیم خود را با آزمایش خون ساده بررسی نمایید. آزمایش خون،  میزان ماهانه پتاسیم (میلی مول) را در هر لیتر خون تعیین می کند.  (mmol/L)

سه سطح میزان پتاسیم عبارتند از:

• منطقه ایمن: 3.5 تا 5 mmol/L
• منطقه احتیاط: 5.1 تا 6.0 mmol/L
• منطقه خطر: 6 mmol/L و یا بالاتر

پزشک شما در عین نگهداری و حفظ بالاترین سطح تغذیه ای ممکن، تعیین می کند که چه مقدار پتاسیم در روز مصرف نمایید. آنها شما را معاینه و مانیتور کرده تا اطمینان حاصل کنند که شما در محدوده ایمن سطح پتاسیم قرار دارید.

افرادی که سطح پتاسیم بالایی دارند، همیشه دارای علامت نیستند، بنابراین نظارت و مانیتور کردن از اهمیت بالایی برخوردار است.

علائم ناشی از افزایش میزان پتاسیم عبارتند از:

• خستگی
• ضعف
• بی حسی و یا سوزن سوزن شدن
• حالت تهوع
• استفراغ
• درد قفسه سینه
• نبض نامنظم
• ضربان قلب نامنظم یا کم فشار

 

ابتلا به بیماری های کلیوی چگونه می تواند روی سایر نیازهای غذایی تاثیر بگذارد؟

اگر بیماری کلیوی دارید، تامین نیازهای غذایی شما می تواند آسان تر از آنچه فکر می کنید باشد. ترفند، آن است که به خوردن چیزهایی که می توانید بخورید و کم کردن یا حتی حذف غذاهایی که نباید بخورید، عادت کنید. 

یکی از مهم ترین نکات، این است که مقدار مصرف فرآورده های پروتئینی، مثل گوشت مرغ و گوشت گاو را محدود کنید.

یک رژیم سرشار از پروتئین می تواند سبب اشکال در عملکرد کلیه ها گردد. با تمرین کنترل برنامه غذایی، تا جائیکه می توانید سعی کنید مقدار مصرف پروتئین را کاهش دهید.

البته مقدار محدودیتی که برای مصرف پروتئین در نظر گرفته می شود، بستگی به سطح بیماری کلیوی بیمار دارد. بنابراین اگر مشکل کلیوی دارید، بهتر است در خصوص میزان مجاز مصرف روزانه پروتئین، نظر پزشک خود را جویا شوید.

سدیم می تواند احساس تشنگی را در فرد افزایش داده و منجر به نوشیدن مایعات فراوان و یا سبب تورم جسمانی گردد که هر دو برای کلیه ها مضر هستند.

سدیم ترکیب پنهان بسیاری از غذاهای بسته بندی شده می باشد، بنابراین حتما برچسب غذایی محصولات را مطالعه نمایید.

به جای مصرف نمک بعنوان چاشنی غذایتان، گیاهان و یا ادویه جاتی که فاقد سدیم و پتاسیم هستند را جایگزین کنید.

همچنین بدن شما به مصرف وعده های غذایی حاوی بایندر فسفات هم نیاز دارد. این ترکیب می تواند از بالا رفتن سطح فسفر در بدن جلوگیری نماید. اگر سطح فسفر در بدن بیش از حد بالا رود، منجر به افت کلسیم و در نتیجه تضعیف استخوان ها می گردد.

همچنین شما می بایست مجموع مقدار مصرف چربی و کلسترول خود را نیز محدود کنید. زمانی که کلیه های شما نقش تصفیه خون را به درستی انجام نمی دهند، هضم غذاهای حاوی چربی و کلسترول، برای بدن سخت تر است. همچنین چاق شدن بیش از حد، در اثر پیروی از یک رژیم غذایی نادرست، فشار زیادی به کلیه ها وارد می کند. 

 

 

آیا در صورت ابتلا به بیماری های کلیوی، باز هم می توان غذای غیر خانگی خورد؟

ممکن است در ابتدا متوجه شوید که خوردن غذا در بیرون از خانه برایتان چالش برانگیز است، اما مطمئنا می توانید در بین غذاها، غذاهای مناسب و دوستدار کلیه را پیدا کنید. به عنوان مثال، گوشت گریل و یا کباب شده و غذاهای دریایی، گزینه های خوبی در اکثر رستوران ها می باشند.

همچنین می توانید به جای سیب زمینی سرخ شده و چیپس یا پوره سیب زمینی، سالاد را انتخاب کنید.

اگر در یک رستوران ایتالیایی هستید، سوسیس و پپرونی سفارش ندهید. به جای آن یک سالاد ساده و پاستا بدون سس گوجه فرنگی را انتخاب نمایید.

اگر غذای هندی می خورید، به سراغ بشقاب کاری یا مرغ تندوری بروید. حتما از خوردن عدس پرهیز کنید.

هیچ وقت درخواست نمک اضافه نکنید، و مصرف سس و چاشنی ها را کنار بگذارید. کنترل پروتئین نیز ابزاری کمک کننده است.

بصورت کلی برخی غذاها همانند غذاهای چینی و ژاپنی، میزان سدیم بالاتری دارند. سفارش در این نوع رستوران ها به ظرافت و دقت بیشتری نیاز دارد.

به جای برنج سرخ شده، برنج بخار پز را انتخاب کنید. در وعده غذایی خود از سس سویا، سس ماهی و سایر سس هایی که حاوی MSG (مونو سدیم گلوتامات) می باشد،  استفاده نکنید.

گوشت های پروسس شده حاوی مقادیر بالای سدیم می باشند. از مصرف آنها اجتناب کنید.

 

سخن آخر

اگر مبتلا به بیماری های کلیوی هستید، کاهش دریافت پتاسیم، از جنبه های مهم زندگی روزانه شما خواهد بود. در صورت پیشرفت بیماری، نیاز غذایی شما ممکن است تغییر کرده و نظارت و مانیتور توسط پزشک معالج ضروری است.

علاوه بر تحت نظر بودن توسط پزشک معالج، ملاقات با یک مشاور تغذیه نیز می تواند مفید باشد. مشاور تغذیه می تواند در زمینه چگونگی خواندن برچسب تغذیه ای محصولات، راهنمایی های لازم را به شما ارائه دهد، بعلاوه پروتئین دریافتی شما را نظارت کرده و حتی برنامه ریزی غذایی هفتگی برای شما طراحی می کند. 

یادگیری نحوه پخت و پز با ادویه و چاشنی های گوناگون می تواند راهکاری موثر در زمینه کاهش نمک باشد.

همچنین در خصوص میزان مصرف مایعات روزانه، با پزشک خود مشورت کنید. نوشیدن بیش از حد مایعات، حتی آب، می تواند به کلیه ها فشار وارد کند.

 

اطلاعات این مقاله برگرفته از آخرین مقالات علمی روز سایت های معتبر می باشد.

در صورت دارا بودن مشکلات سلامتی، به پزشک متخصص مربوطه مراجعه نمایید.

اویرو در خصوص مسائل پزشکی، سلامت و تغذیه به غیر از مقاله درج شده، مشاوره دیگری ارائه نمی دهد.