علل خستگی و راه های درمان آن

در زبان انگلیسی Fatigue و tiredness که هر دو در فارسی معنی خستگی می دهند، از نظر شدت با هم فرق دارند. Fatigue چیزی فراتر از tiredness است. Fatigue همان حسی است که هنگام بیدار شدن، بیرون آمدن از رختخواب را دشوار یا حتی غیر ممکن می کند. Fatigue کارهای روزانه فرد را مختل می کند. در این مقاله به بررسی خستگی از نوع Fatigue پرداخته شده است.

با وجود اینکه خستگی جسمی و خستگی ذهنی با هم فرق دارند، اما در اغلب اوقات همراه هم ظاهر می شوند؛ لازم است بدانید خستگی های جسمی مکرر به مرور زمان به خستگی ذهنی منجر خواهند شد.

کمبود خواب، بخصوص اگر برای یک مدت طولانی رخ دهد، می تواند منجر به خستگی شود. به گفته ی متخصصان، بزرگسالان در طول شبانه روز به 7 الی 8 ساعت خواب نیاز دارند. تحقیقات نشان داده اند، حدودا از هر 3 نفر بزرگسال، یک نفر آنها به اندازه کافی نمی خوابد.

پیروی از یک رژیم غذایی سالم و فعالیت بدنی منظم می تواند میزان خستگی را در برخی افراد کاهش دهد. درمان علت اصلی خستگی، چه در اثر کمبود خواب باشد، چه در اثر ابتلا به مشکلات پزشکی، از موثرترین اقدامات کمک کننده است.

هر زمان خستگی، سلامت فرد را تحت الشعاع قرار دهد، تبدیل به یک خطر جدی خواهد شد. در برخی موارد افرادی که دچار خستگی شدید هستند، درست مثل کسانی رفتار می کنند که در حال مستی هستند.

در این مقاله نگاهی کلی به انواع خستگی، دلایل موثر در ایجاد آن و موثرترین راه های درمان شده است.

اطلاعات این مقاله برگرفته از آخرین مقالات علمی روز سایت های معتبر (۲۰۲۰) می باشد.

اویرو در خصوص مسائل پزشکی و سلامت به غیر از مقاله ی درج شده هیچگونه مشاوره ای ارائه نمی دهد.

انواع خستگی

خستگی دو نوع دارد: خستگی جسمی و خستگی ذهنی.

برای کسی که دچار خستگی جسمی شده است، انجام دادن کارهای روزمره، برای مثال بالا رفتن از پله ها، سخت است. اصلی ترین علامت این نوع خستگی ضعف عضلانی می باشد. از نظر پزشکی، خستگی جسمی را می توان با انجام تست ورزش به منظور ارزیابی قدرت عملکردی شناسایی کرد.

در مورد کسی که دچار خستگی ذهنی شده است، احتمالا تمرکز کردن و متمرکز ماندن سخت خواهد بود. این دسته از افراد بطور مداوم احساس خواب آلودگی می کنند و به سختی برای انجام کارهای خود بیدار می مانند.

خواب آلودگی یا خستگی؟

خواب آلودگی زمانی ایجاد می شود که کیفیت خواب فرد مطلوب نباشد. کم تحرکی و ابتلا به برخی مشکلات پزشکی، مثلا آپنه خواب یا سندروم پای بی قرار، از جمله اصلی ترین دلایل خواب آلودگی هستند. 

خواب آلودگی کوتاه مدت تر از خستگی است. خواب آلودگی در اغلب موارد با خواب کافی و منظم، برطرف خواهد شد.

اما خستگی – بخصوص از نوع مزمن – اغلب با یک مشکل پزشکی همراه است. حتی در برخی موارد، خستگی به خودی خود یک مشکل پزشکی محسوب می شود که به آن سندروم خستگی مزمن یا آنسفالومیلیتیت میالژیک گویند.

علل خستگی

خستگی معمولا در اثر مشکلات پزشکی، یا عوامل مربوط به سبک زندگی ایجاد می شود. در ادامه، هر یک از این علل با جزئیات بیشتری تشریح شده اند:

مشکلات مربوط به بهداشت روان

خستگی یکی از نشانه های اصلی افسردگی است. هم خود افسردگی و هم مشکلات مرتبط با آن از جمله بی خوابی، می توانند منجر به خستگی شوند. دیگر مشکلات روحی/روانی که می توانند منجر به خستگی شوند، عبارتند از:

• استرس
• غم و اندوه
• اختلالات اشتها
• اضطراب
• احساس کسالت و بی حوصلگی
• خستگی یا فرسودگی هیجانی
• حوادث زندگی، مثلا طلاق گرفتن یا ترک خانه

علل متابولیک و غدد درون ریز

وضعیت سلامت و ناراحتی های موثر بر هورمون ها می توانند باعث خستگی شوند. برخی از چنین مشکلات عبارتند از:

• سندروم کوشینگ
• بیماری کلیوی
• مشکلات الکترولیت
• دیابت
• اختلالات تیروئید
• بارداری
• پیشگیری کننده های هورمونی بارداری، از جمله قرص های ضد بارداری و ایمپلنت

مصرف دارو

برخی داروهای خاص می توانند باعث خستگی شوند. از جمله:

• داروهای ضد افسردگی
• داروهای ضد اضطراب
• داروهای ضد فشار خون
• استاتین ها
• استروئیدها
• آنتی هیستامین ها
• آرام بخش ها

قطع مصرف دارو هم می تواند باعث خستگی شود. البته این وضعیت تا زمانی ادامه خواهد داشت که بدن با شرایط جدید سازگار شود.

تغییر دوز داروی مصرفی هم از دیگر علل احتمالی محسوب می شود.

وضعیت سلامت قلب و ریه

مشکلات قلبی و ریوی می توانند جریان خون را تحت تاثیر قرار داده یا باعث التهاب شده و منجر به خستگی گردند. برخی از این قبیل مشکلات عبارتند از:

• ذات الریه
• آریتمی
• آسم
• بیماری انسداد مزمن ریه
• بیماری دریچه ای قلب
• بیماری عروق کرونر قلب
• نارسایی احتقانی قلب

مشکلات خواب

موارد زیر که از جمله عوامل موثر روی خواب هستند می توانند منجر به خستگی شوند:

• کار کردن تا دیر وقت
• شیفت های کاری
• پرواز زدگی (jet lag)
• آپنه خواب
• حمله خواب (نارکولپسی)
• اینسومنیا (بی خوابی)
• رفلکس ازوفاژیت

ترکیبات و مواد شیمیایی

کمبود ویتامین یا مواد معدنی و مسمومیت از جمله عللی هستند که می توانند خواب را تحت تاثیر قرار داده و منجر به ایجاد خستگی شوند.

مصرف نوشیدنی های الکلی یا کافئین دار، بخصوص آخر شب، می تواند خواب طبیعی را مختل کند. استفاده از فرآورده های نیکوتین دار هم روی مختل شدن خواب بی تاثیر نیست.

وضعیت سلامت پزشکی

گاهی اوقات علت خستگی، وضعیت سلامت پزشکی است؛ چند نمونه از مشکلات پزشکی که می توانند باعث خستگی شوند عبارتند از:

• کم خونی
• دیابت
• فشار خون بالا
• چاقی
• بیماری قلبی
• سندروم خستگی مزمن
• عملکرد ضعیف سیستم ایمنی
• فیبرومیالژیا
• لوپوس سیستمی
• روماتیسم مفصلی
• بیماری بازگشت اسید به مری
• بیماری التهابی روده
• سرطان و درمان های مربوط به آن، مثل شیمی درمانی و پرتودرمانی
• از دست دادن خون زیاد

خستگی می تواند علامت عفونت هم باشد. بعضی عفونت هایی که باعث خستگی شدید می شوند عبارتند از:

• مالاریا
• بیماری سل
• مونونوکلئوز عفونی (بیماری بوسه)
• سیتومگالوویروس
• HIV
• آنفولانزا
• هپاتیت

درد مزمن

کسانی که درد مزمن دارند، گاهی اوقات در طول شب به دفعات بیدار می شوند. آنها احتمالا صبح هم با احساس خستگی و ضعف بیدار می شوند، زیرا نتوانسته اند در طول شب خواب با کیفیتی را تجریه کنند.

ترکیب درد مزمن و کمبود خواب می تواند منجر به خستگی و بی حالی مداوم شود.

طی یک مطالعه در رابطه با فیبرومیالژیا و خواب، نیمی از شرکت کنندگان مبتلا به فیبرومیالژیا، آپنه خواب هم داشته اند که منجر به خستگی می شود.

اضافه وزن یا کمبود وزن

اضافه وزن، خطر خستگی را بالا می برد، چراکه احتمال ابتلا به ناراحتی هایی مثل دیابت و آپنه خواب را که خستگی علامت شایع آنهاست، زیاد می کند.

حمل وزن بیشتر، و تحمل درد عضلانی یا مفصلی هم می توانند منجر به خستگی یا تشدید خستگی شوند.

به همین ترتیب، کمبود وزن هم منجر به سریع خسته شدن می شود. اختلالات خوردن، سرطان، بیماری های مزمن و تیروئید بیش فعال همگی از جمله عواملی هستند که درست به اندازه اضافه وزن منجر به ایجاد خستگی خواهند شد.

فعالیت خیلی کم یا خیلی زیاد

کسی که دچار خستگی شده است، احساس می کند قادر به ورزش کردن نیست و کمبود فعالیت بدنی، خود یکی از علل خستگی است. ورزش نکردن به تدریج باعث از دست رفتن آمادگی جسمانی می شود و این مسئله هم، ورزش کردن و انجام فعالیت های جسمانی را روز به روز سخت تر می کند.

خستگی می تواند در طولانی مدت فعالیت های جسمی یا ذهنی را هم تحت تاثیر قرار دهد.

 

 

علائم خستگی

احساس فرسودگی بعد از انجام فعالیت های جسمانی یا ذهنی، اصلی ترین علامت خستگی است. کسی که دچار خستگی باشد، با استراحت کردن یا خوابیدن هم احساس شادابی نخواهد کرد. همچنین ممکن است انجام کارهای روزمره ای مثل سرکار رفتن، کارهای خانه و مراقبت از دیگران هم برای فرد دشوار شود.

علائم خستگی ممکن است جسمانی، ذهنی یا عاطفی باشند.

موارد زیر رایج ترین علائم خستگی محسوب می شوند:

• درد یا جراحت عضلانی
• بی تفاوتی و عدم انگیزه
• احساس خواب آلودگی در طول روز
• مشکل در تمرکز کردن یا یادگیری چیزهای جدید
• مشکلات دستگاه گوارش، از جمله نفخ، شکم درد، یبوست یا اسهال
• سردرد
• تحریک پذیری یا کج خلقی
• کندی در عکس العمل
• مشکلات بینایی، از جمله دوبینی

علائم با اعمال فشار بدتر خواهند شد. در چنین وضعیتی ممکن است تشدید علائم فقط چند ساعت بعد از ورزش کردن یا فعالیت ظاهر شوند، ممکن هم هست روز بعد ظاهر شوند.

تشخیص خستگی

از آنجائیکه علل و علائم خستگی متنوع و غیر اختصاصی هستند، تشخیص می تواند دشوار باشد.

پزشک ممکن است سوالاتی مطرح کند تا عوامل زیر را شناسایی نماید:

• ویژگی های خستگی
• الگوی خستگی، مثلا اینکه علائم چه زمانی از روز بهتر یا بدتر می شوند، یا اینکه آیا چرت زدن تاثیری روی بهبود علائم دارد؟
• وضعیت عاطفی و میزان استرس فرد

فرد می تواند با ثبت مجموع ساعاتی که هر شب می خوابد و تعداد دفعاتی که از خواب بر می خیزد، به تشخیص سریعتر کمک کند.

پزشک به منظور اطمینان از سلامت عمومی فرد، علاوه بر انجام معاینات جسمانی، سوالاتی را در رابطه با سوابق پرونده ی پزشکی و داروهای مصرفی بیمار مطرح می کند.

علاوه بر این پزشک سوالاتی در مورد سبک زندگی هم می پرسد، از جمله رژیم غذایی، مصرف کافئین، اعتیاد به مواد مخدر، و الگوی های کار کردن و خوابیدن.

تست های تشخیصی

تست های تشخیصی می توانند به شناسایی علل پیش زمینه ای خستگی کمک کنند. ممکن است بسته به علائم لازم به انجام آزمایش ادرار، اسکن های تصویر برداری، پرسشنامه سلامت روان و آزمایش خون شود.

آزمایش های اینچنینی می توانند به تشحیص علل جسمانی مثل عفونت، مشکلات هورمونی، کم خونی، مشکلات کبدی یا مشکلات کلیوی کمک کنند.

همچنین ممکن است پزشک به منظور تشخیص اختلالات خواب، دستور مطالعه خواب دهد.

اگر مشخص شود که فرد، مبتلا به بیماری خاصی است، درمان مناسب برای او تجویز خواهد شد.

راه های درمان خستگی

به منظور درمان موثر خستگی، شرط اول تشخیص علت اصلی خستگی است.

انتخاب درمان درست بیماری می تواند به کاهش خستگی کمک کند. برخی از درمان های پیشنهادی عبارتند از:

خوابیدن

یکی از گام های مهم برای کنترل خستگی، به اندازه کافی خوابیدن در کنار بهره مندی از کیفیت مطلوب خواب است. به این منظور توصیه های زیر را دنبال کنید:

• هر روز، سر یک ساعت معین به رختخواب بروید و به همین ترتیب سر یک ساعت معین بیدار شوید. حتی در روزهای تعطیل هم این عادت را حفظ کنید.
• دمای اتاق را روی یک درجه مطلوب (متعادل رو به خنکی) تنظیم کنید.
• اطمینان حاصل کنید که اتاق کاملا تاریک و ساکت باشد.
• قبل از خوابیدن، صفحات نمایش، از جمله صفحه ی تلویزیون، موبایل و کامپیوتر را از خود دور کنید. چراکه می توانند فعالیت های مغز را تحریک کرده و روی کیفیت خواب تاثیر بگذارند.
• از کمی قبل خواب، دیگر چیزی نخورید.
• با نزدیک شدن به زمان خواب، سعی کنید هم فعالیت جسمی و هم فعالیت ذهنی خود را محدود کنید. دوش آب گرم و گوش دادن به موزیک های بی کلام از جمله اقداماتی هستند که به آرامش خاطر و کاهش استرس قبل از خواب کمک می کنند.

علاوه بر همه ی توصیه های بالا تهیه ی یک دفترچه ثبت الگوی خواب هم می تواند اقدامی موثر باشد.

اصلاح الگوی خورد و خوراک

رژیم غذایی می تواند روی شدت خستگی یا انرژی افراد تاثیر بگذارد. پیروی کردن از یک رژیم غذایی متعادل و حاوی مواد مغذی می تواند منجر به سلامت بهتر و خواب راحت تر گردد. بدین منظور می توانید توصیه های زیر را دنبال کنید:

• در طول روز چند وعده غذایی کوچک میل کنید.
• میان وعده هایی را انتخاب کنید که قند کمتری دارند.
• از خوردن تنقلات خارج از برنامه خودداری کنید. یک برنامه متعادل طراحی کرده و به آن پایبند باشید.
• به مقدار فراوان میوه و سبزیجات مصرف کنید.
• هنگام عصر و در ساعات نزدیک به خواب، نوشیدنی کافئین دار نخورید.

فعالیت های بدنی

داشتن فعالیت منظم ورزشی علاوه بر کاهش خستگی باعث می شود خواب بهتری را تجربه کنید.

کسانی که مدت زیادی است فعالیت جسمی نداشته اند، می بایست به تدریج ورزش کردن را شروع کنند. یک پزشک یا متخصص طب فیزیکی می تواند شما را در این زمینه راهنمایی کند.

یوگا و ذهن آگاهی

طبق یک مطالعه، افراد مبتلا به MS که 2 ماه مراقبه ذهن آگاهی را به اتمام رسانده بودند، گزارش داده اند که سطح خستگی، اضطراب و افسردگی آنها کاهش یافته و در همین حال بهبود کیفیت زندگی را هم تجربه کرده اند.

یک مطالعه در مورد فواید یوگا، بهبودهایی در علائم خستگی و کیفیت خواب را نشان می دهد.

خستگی و رانندگی کردن

مرکز کنترل و پیشگیری بیماری از مردم خواسته است که به علائم هشدار دهنده خواب آلودگی در جاده ها توجه کنند.

براساس نظر سنجی های این سازمان، از هر 25 راننده، یک نفر آنها هنگام رانندگی دچار خواب آلودگی می شود.

اگر راننده ای متوجه هر یک از علائم زیر شود، می بایست کنار بزند و استراحت کند.

• خمیازه کشیدن و سوسو زدن چشم
• به خاطر نیاوردن چند کیلومتر اخیری که طی کرده است.
• رد کردن خروجی
• خارج شدن از خطوط
• رانندگی روی خطوط حاشیه ای
• داشتن مشکل متمرکز ماندن

خلاصه

ابتلا به برخی بیماری ها و عادت های روزمره می توانند منجر به خستگی شوند.

اگر خستگی و خواب آلودگی زندگی روزمره شخص را مختل کرده باشند، لازم است به متخصص مراجعه کند.

برای کمک به تشخیص دقیق، فرد می تواند عادات و علائم مربوط به خواب خود را داخل دفترچه ای یادداشت کند.

پس از تشخیص، پزشک می تواند با توجه به علائم بهترین درمان را تجویز کند.