بیماری سل (TB)

بیماری سل یا تب لازم، نوعی بیماری عفونی است و دو نوع سل نهفته و سل فعال دارد؛ درمان سل با تشخیص سریع و آنتی بیوتیک های مناسب امکان پذیر است.

 

مقدمه

در گذشته، سل یا بیماری تب لازم (توبرکلوزیس – Tuberculosis: TB- Consumption)، یکی از دلایل اصلی مرگ در سرتاسر جهان بود. بدنبال بهبود شرایط زندگی و اختراع آنتی بیوتیک ها، شیوع سل بطور چشمگیری در کشورهای صنعتی کاهش یافت.

با این حال در دهه 1980، آمار ابتلا مجددا شروع به رشد و افزایش یافت. سازمان بهداشت جهانی (WHO)، این رشد را به عنوان یک همه گیری (بیماری اپیدمیک) توصیف کرد.

این سازمان، سل را به عنوان یکی از ده دلیل اصلی مرگ در جهان و دلیل اصلی مرگ ناشی از یک “عامل عفونی منفرد” معرفی کرد.

طبق تخمین سازمان بهداشت جهانی، در سال 2018 حدود 10 میلیون نفر در سرتاسر جهان به بیماری سل مبتلا شدند و 1.5 میلیون نفر در اثر این بیماری فوت کردند؛ شامل 251 هزار نفری که به اچ آی وی (HIV) نیز مبتلا بوده اند.

اکثر مبتلایان به این بیماری در آسیا بوده اند. اما سل در سایر نواحی جهان هم نگرانی مهمی است.

در حال حاضر، مقاومت آنتی بیوتیکی باعث نگرانی های جدید درباره سل بین متخصصان شده است. برخی از گونه های بیماری به موثرترین شیوه های درمان نیز پاسخ نمی دهند. در این موارد، درمان سل بسیار دشوار می شود.

 

بیماری سل چیست؟

بیماری سل نوعی بیماری عفونی است که معمولا ریه ها را تحت تاثیر قرار می دهد. اما می تواند روی اندام های دیگر بدن هم تاثیر بگذارد. این بیماری وقتی ایجاد می شود که باکتری از طریق قطرات ریز در هوا پخش بشود. بیماری سل می تواند کشنده باشد اما در بسیاری از موارد، قابل پیشگیری و درمان است.

ممکن است افراد بعد از استنشاق باکتری مایکوباکتریوم توبرکلوزیس (ام. توبرکلوزیس) به بیماری سل مبتلا شوند.

وقتی سل روی ریه ها تاثیر بگذارد، بیماری بیشترین واگیری را خواهد داشت؛ اما افراد فقط در صورت تماس نزدیک با مبتلایان به این نوع سل، مبتلا خواهند شد.

عفونت سل (سل نهفته: Latent TB)

ممکن است فرد باکتری سل را در بدن خود داشته باشد اما هیچ علائمی نشان ندهد.

در اکثر افراد، سیستم ایمنی می تواند باکتری را طوری حفظ کند که تکثیر نشده و بیماری ایجاد نکند. در این صورت، فرد عفونت سل دارد اما بیماری فعال نخواهد داشت.

پزشکان از این شکل بیماری با عنوان سل نهفته یاد می کنند. فرد هیچگاه علائمی نخواهد داشت و از عفونت هم آگاه نخواهد شد. ضمن اینکه احتمال انتقال عفونت نهفته به دیگران هم وجود ندارد.

با این حال، فرد مبتلا به سل نهفته نیازمند درمان است.

طبق برآورد سازمان کنترل و پیشگیری بیماری ها (CDC)، حدود 13 میلیون نفر در امریکا به سل نهفته مبتلا هستند.

بیماری سل (سل فعال: Active TB)

در این شکل بیماری، بدن قادر به مهار باکتری سل نیست.

این حالت بیماری بیشتر وقتی رخ می دهد که سیستم ایمنی به خاطر بیماری یا استفاده از داروهای خاص ضعیف شده باشد.

زمانی که این اتفاق می افتد، باکتری می تواند تکثیر شده و منجر به علائم شود که در نهایت سل فعال را در پی خواهد داشت.

مبتلایان به سل فعال می توانند این عفونت را منتشر کنند.

بدون مداخله پزشکی، بیماری سل در 5 تا 10% درصد از مبتلایان به عفونت، فعال می شود.

بر اساس اعلام CDC، پیشرفت بیماری حدود 50% این افراد، در عرض 2 تا 5 سال بعد از ابتلا به عفونت رخ می دهد.

خطر ابتلا به بیماری سل فعال در این افراد بیشتر است:

افراد با سیستم ایمنی تضعیف شده.

افرادی که در 2 تا 5 سال اخیر به عفونت مبتلا شده اند.

بزرگسالان مسن و کودکان خردسال

افرادی که از مواد مخدر تزریقی استفاده می کند.

افرادی که در گذشته درمان مناسب برای سل دریافت نکرده اند.

 

علائم هشداردهنده اولیه

در صورت دارا بودن علائم زیر، باید به پزشک مراجعه نمایید:

سرفه مداوم که به مدت حداقل سه هفته طول بکشد.

خلط خونی هنگام سرفه کردن

از دست دادن وزن و اشتها

احساس خستگی عمومی و ناخوشی

ورم گلو

تب

تعریق شبانه

درد قفسه سینه

 

علائم

سل نهفته: فرد مبتلا به سل نهفته هیچ علائمی ندارد و تصویر اشعه ایکس قفسه سینه هم آسیبی نشان نخواهد داد. اما تست خون یا تست آلرژی پوست می تواند ابتلای فرد به عفونت سل را نشان بدهد.

سل فعال: فرد مبتلا به سل فعال احتمالا سرفه همراه خلط، خستگی، تب، لرز و کاهش وزن و اشتها را تجربه خواهد کرد. علائم معمولا با گذشت زمان بدتر می شوند اما ممکن است خود به خود از بین رفته و دوباره ظاهر بشوند.

علائم خارج از ریه ها

بیماری سل معمولا در ریه گسترش می یابد اما می تواند در سایر بخش های بدن هم علائمی ایجاد کند. این وضعیت بیشتر در افراد با سیستم ایمنی ضعیف مشاهده می شود.

بیماری سل می تواند منجر به علائم زیر بشود:

ورم مداوم گره های لنفاوی یا غدد متورم

درد شکمی

درد استخوان یا مفاصل

گیجی

سردرد مداوم

تشنج

تشخیص

فرد مبتلا به بیماری سل نهفته هیچ علائمی نخواهد داشت اما عفونت در تست های پزشکی دیده می شود.

افراد دارای شرایط زیر باید درخواست آزمایش سل بدهند:

گذراندن وقت با فرد مبتلا به سل یا فردی که در خطر ابتلا به سل قرار دارد.

گذراندن وقت در کشوری که نرخ ابتلای سل در آن بالا باشد.

کار کردن در محیطی که ممکن است باکتری عفونت سل در آن موجود باشد.

پزشک درباره هرگونه علائم و سابقه پزشکی فرد سوال خواهد کرد. همچنین معاینه جسمی هم انجام می دهد که شامل گوش دادن به صدای ریه ها و بررسی وجود تورم در غدد لنفاوی است.

دو نوع آزمایش زیر وجود باکتری سل در بدن را نشان  می دهند:

تست سل پوستی

تست سل خونی

با این وجود، آزمایشات ذکر شده نمی توانند نشان بدهند بیماری سل فعال است یا نهفته.

برای آزمایش بیماری سل فعال، پزشک تست خلط و عکسبرداری اشعه ایکس از قفسه سینه را تجویز می کند.

همه مبتلایان به سل نیاز به درمان دارند و فرقی نمی کند عفونت فعال باشد یا نهفته.

 

درمان

بیماری سل با تشخیص زودهنگام و آنتی بیوتیک های مناسب قابل درمان خواهد بود.

نوع مناسب آنتی بیوتیک و طول درمان به موارد زیر بستگی دارد:

سن فرد و وضعیت سلامتی عمومی

فعال یا نهفته بودن بیماری

محل عفونت در بدن

مقاوم بودن یا نبودن گونه بیماری به درمان دارویی

درمان سل نهفته می تواند متفاوت باشد.

درمان می تواند شامل مصرف آنتی بیوتیک یکبار در هفته به مدت 12 هفته و یا روزانه و به مدت 9 ماه باشد.

درمان سل فعال می تواند شامل مصرف چند نوع دارو به مدت 6 تا 9 ماه باشد.

اگر فرد به گونه مقاوم به داروی سل مبتلا باشد، درمان پیچیده تر خواهد شد.

تکمیل دوره درمان بسیار حیاتی است؛ حتی اگر علائم از بین رفته باشند.

اگر فرد زودتر از موقع مصرف داروها را قطع کند، ممکن است برخی باکتری ها زنده بمانند و در برابر آنتی بیوتیک مقاوم بشوند. در این شرایط ممکن است فرد به سل مقاوم به دارو مبتلا گردد.

ممکن است پزشک با توجه به محل اثرگذاری سل در بدن، داروی کورتیکواستروئید نیز تجویز کند.

 

دلایل

باکتری ام. توبرکلوزیس منجر به بیماری سل می شود. این باکتری می تواند بعد از سرفه، عطسه، تف کردن، صحبت کردن یا خندیدن فرد مبتلا از طریق ذرات هوا منتشر گردد.

فقط مبتلایان به سل فعال می توانند عفونت را به دیگران منتقل کنند.

با این وجود، اکثر مبتلایان حداقل دو هفته بعد از مصرف داروهای مناسب، دیگر ناقل عفونت نخواهند بود.

 

پیشگیری

راه های پیشگیری از انتقال عفونت سل به دیگران عبارتند از:

تشخیص و درمان زودهنگام

حفظ فاصله از دیگران تا زمانی که خطر عفونت از بین برود.

پوشیدن ماسک، پوشاندن دهان و تهویه مناسب در اتاق ها

واکسیناسیون سل

در برخی کشورها، کودکان به عنوان بخشی از برنامه ایمن سازی منظم، واکسیناسیون ضدسل (واکسن ب ث ژ (BCG) یا باسیل کالمِت گوئِرین) را دریافت می کنند.

اگر چه متخصصان در ایالات متحده، واکسن ب.ث.ژ را به اکثر افراد توصیه نمی کنند؛ مگر اینکه فرد شانس بالایی برای ابتلا به سل داشته باشد.

خطر کم ابتلا به این عفونت در امریکا و احتمال بالای تداخل واکسن با تست سل پوستی در آینده، از دلایل اصلی این توصیه هستند.

 

عوامل خطر

افراد دارای سیستم ایمنی ضعیف شده بیشتر در معرض ابتلا به سل فعال هستند.

در ادامه به برخی از مشکلات تضعیف کننده سیستم ایمنی اشاره می کنیم.

اچ آی وی (HIV)

پزشکان بیماری سل را به عنوان یکی از عفونت های فرصت طلب برای مبتلایان به اچ آی وی در نظر می گیرند. این یعنی فرد مبتلا به اچ آی وی، بیشتر در معرض خطر ابتلا به سل قرار دارد و نسبت به افراد با سیستم ایمنی سالم، علائم جدی و شدیدتری خواهد داشت.

درمان بیماری سل، در فرد مبتلا به اچ آی وی دشوارتر خواهد شد. اما پزشک می تواند یک برنامه درمان جامع برای برطرف کردن هر دو مشکل تهیه کند.

سل می تواند به یکی از عوارض اچ آی وی هم تبدیل بشود.

همچنین بخوانید:

آیا درمانی برای ایدز وجود دارد؟

مصرف سیگار

مصرف دخانیات و قرار گرفتن در معرض دود سیگار می تواند خطر ابتلا به سل را افزایش بدهد.

این عوامل درمان بیماری را هم دشوارتر می کنند و شانس بازگشت بیماری پس از درمان را افزایش می دهند.

ترک سیگار و اجتناب از تماس با دود سیگار می تواند خطر ابتلا به سل را کاهش بدهد.

همچنین بخوانید:

بیماری EVALI (آسیب ریوی مرتبط با محصولات ویپ)

سایر عوامل

برخی دیگر از مشکلات جسمی که سیستم ایمنی را ضعیف کرده و خطر ابتلا به سل را افزایش می دهند، عبارتند از:

وزن کم بدن

سوء مصرف مواد مخدر

دیابت

سیلیکوزیس

بیماری های کلیوی جدی

سرطان سر و گردن

همچنین برخی از درمان های پزشکی مثل پیوند عضو هم عملکرد سیستم ایمنی بدن را با مشکل مواجه می کنند.

گذراندن زمان در کشوری که بیماری سل در آن رایج باشد نیز خطر ابتلا به بیماری را افزایش می دهد.

 

عوارض

بیماری سل بدون درمان می تواند کشنده باشد.

اگر این عفونت در بدن پخش بشود می تواند در کنار سایر مشکلات، سیستم قلبی عروقی و عملکرد متابولیسم را با مشکل مواجه کند.

علاوه بر این، سل می تواند منجر به بیماری سپسیس هم بشود که نوع کشنده ای از عفونت است.

 

خلاصه

اگر فرد درمان مناسب برای بیماری سل را دریافت نکند، عفونت سل فعال می تواند کشنده و مهلک باشد.

خوشبختانه اکثر موارد قابل درمان هستند؛ به ویژه اگر پزشک بیماری را زود تشخیص بدهد.

افرادی که بیشتر در معرض خطر ابتلا به سل قرار دارند یا علائم این بیماری را دارند، باید به پزشک مراجعه کنند.