کم خونی فقر آهن، شایع ترین نوع کم خونی است. این مقاله به علت و علائم کمبود آهن، درمان کم خونی فقر آهن و جلوگیری از کم خونی می پردازد.

اطلاعات این مقاله از به روزترین مقالات سال 2020 برگرفته شده است.

کم خونی فقر آهن چیست؟

کم خونی زمانی اتفاق می افتد که تعداد هموگلوبین موجود در گلبول های قرمز خون (RBCs) کم باشد.

هموگلوبین، پروتئین موجود در گلبول های قرمز خون (RBCs) است که وظیفه انتقال اکسیژن به بافت های شما را بر عهده دارد.

کم خونی فقر آهن شایعترین نوع کم خونی است و هنگامی رخ می دهد که بدن شما به اندازه کافی آهن معدنی نداشته باشد.

بدن شما برای ایجاد هموگلوبین به آهن احتیاج دارد.

هنگامی که آهن کافی در جریان خون شما وجود ندارد، اعضای بدن نمی تواند مقدار اکسیژن مورد نیاز خود را دریافت کند.

اگرچه این وضعیت شایع است اما بسیاری از مردم نمی دانند که کم خونی فقر آهن دارند.

ممکن است بدون اینکه علت آن را بدانید علائم آن را سال های سال داشته باشید.

شایع ترین علت این نوع کم خونی در خانم های در سن باروری، کمبود آهن در اثر قاعدگی شدید یا بارداری است.

رژیم غذایی ضعیف یا بیماری های خاص روده که بر جذب آهن بدن اثر منفی می گذارند می توانند موجب کم خونی فقر آهن شوند.

پزشکان معمولا این بیماری را با مکمل های آهن یا تغییر رژیم غذایی درمان می کنند.

علائم کم خونی فقر آهن

علائم این نوع از کم خونی در اوایل ایجاد آن می تواند خفیف باشد بطوریکه حتی ممکن است متوجه آن ها نشوید.

به گفته انجمن خون شناسی آمریکا (ASH) اکثر مردم تا زمانی که آزمایش خون انجام ندهند متوجه کم خونی خفیف نمی شوند.

علائم کم خونی فقر آهن متوسط تا شدید عبارتند از:

خستگی عمومی
ضعف
رنگ پریدگی پوست
تنگی نفس
سرگیجه
میل عجیب به خوردن چیزهایی که غذا نیستند از جمله خاک و گل، یخ یا خاک رس
احساس مور مور و سوزن سوزن پاها
تورم یا درد زبان
سرد شدن دست و پا
ضربان قلب تند یا نامنظم
ناخن های شکننده
سردرد

دلایل کم خونی فقر آهن

طبق گفته ASH، کمبود آهن شایع ترین علت کم خونی است.

فقر آهن دلایل مختلفی دارد که در زیر به چند مورد آن اشاره می کنیم:

** مصرف کم آهن

مصرف کم آهن در طولانی مدت به کمبود آهن در بدن منجر می شود.

غذاهایی مانند گوشت، تخم مرغ و برخی سبزیجات دارای برگ سبز حاوی مقادیر زیادی آهن هستند.

از آنجا که مصرف آهن در دوران رشد و تکامل و برای خانم های باردار و کودکان خردسال ضروری است، ممکن است حتی به غذاهای غنی از آهن بیشتری در رژیم غذایی خود احتیاج داشته باشید.

** بارداری یا خونریزی به دلیل قاعدگی

خونریزی شدید قاعدگی و از دست دادن خون هنگام زایمان شایع ترین علل کم خونی فقر آهن در زنان در سن باروری است.

** خونریزی داخلی

برخی شرایط پزشکی باعث خونریزی داخلی می شوند که کم خونی فقر آهن را به دنبال دارند.

برای مثال زخم معده، پولیپ در کولون یا روده ها یا سرطان کولون باعث خونریزی داخلی و کم خونی می شوند.

استفاده منظم از داروهای مسکن مانند آسپرین نیز می تواند باعث خونریزی در معده شود.

** ناتوانی در جذب آهن

برخی اختلالات یا جراحی هایی که روی روده ها اثر می گذارند می توانند در جذب آهن بدن اختلال ایجاد کنند.

حتی اگر از رژیم غذایی خود آهن کافی دریافت کنید، بیماری سلیاک یا جراحی روده مانند بای پس معده ممکن است میزان آهنی که جذب می کنید را محدود سازد.

** آندومتریوز

اگر یک خانم به آندومتریوز مبتلا شود ممکن است دچار خونریزی های شدیدی شود که قابل مشاهده نباشد چون خون در ناحیه شکم یا لگن پنهان می شود.

عوامل خطر مرتبط با کم خونی فقر آهن

کم خونی یک وضعیت شایع است و می تواند در مردان و زنان در هر سنی و در هر گروه قومی بروز کند.

برخی افراد بیش از سایرین در معرض خطر کم خونی فقر آهن قرار دارند از جمله:

زنانی که در سن باروری هستند
زنان باردار
افرادی که رژیم های غذایی ضعیفی دارند
افرادی که مرتب خون اهدا می کنند
نوزادان و کودکان به ویژه نوزادانی که زودرس متولد می شوند یا دچار جهش رشدی می شوند
گیاهخوارانی که مواد غذایی سرشار از آهن را جاگزین گوشت نمی کنند

اگر در معرض کم خونی فقر آهن هستید با پزشک خود مشورت کنید تا مشخص شود که آیا آزمایش خون یا تغییر رژیم غذایی می تواند به نفع شما باشد یا خیر.

تشخیص کم خونی فقر آهن

پزشک می تواند کم خونی را با آزمایش خون تشخیص دهد.

این آزمایش ها عبارتند از:

آزمایش شمارش کامل سلول های خونی (CBC)

شمارش کامل خون (CBC) معمولاً جزو اولین آزمایشاتی است که پزشک از آن استفاده خواهد کرد.

CBC کلیه مؤلفه های خون را بررسی می کند از جمله:

گلبولهای قرمز (RBC)
گلبولهای سفید (WBC)
هموگلوبین
هماتوکریت
پلاکت ها

CBC اطلاعاتی در مورد خون شما ارائه می دهد که در تشخیص کم خونی فقر آهن موثر هستند.

این اطلاعات عبارتند از:

سطح هماتوکریت که درصد حجم خونی که از گلبول های قرمز ساخته شده اند، می باشد
سطح هموگلوبین
تعداد گلبول های قرمز

دامنه طبیعی هماتوکریت برای زنان بزرگسال 34.9 تا 44.5 درصد و برای مردان بزرگسال 38.8 تا 50 درصد است.

دامنه طبیعی هموگلوبین برای یک خانم بالغ 12.0 تا 15.5 گرم در هر دسی لیتر و برای یک مرد بالغ 13.5 تا 17.5 گرم در دسی لیتر است.

در کم خونی فقر آهن، میزان هماتوکریت و هموگلوبین کم است. همچنین گلبول های قرمز معمولاً از اندازه طبیعی کوچکتر هستند.

آزمایش CBC معمولاً به عنوان بخشی از معاینه معمول جسمی انجام می شود.

این آزمایش شاخص خوبی از سلامت کلی فرد می دهد.

آزمایش CBC معمولا قبل از عمل جراحی نیز انجام می شود.

این آزمایش برای تشخیص این نوع کم خونی مفید است زیرا بیشتر افرادی که دچار کمبود آهن هستند متوجه آن نمی شوند.

آزمایش های دیگر

کم خونی معمولاً با آزمایش CBC تایید می شود.

پزشک شما ممکن است آزمایش خون دیگری برای تعیین میزان کم خونی شما و تعیین مراحل درمانی در نظر بگیرد.

آنها همچنین ممکن است خون شما را از طریق میکروسکوپ بررسی کنند. این آزمایش خون اطلاعات زیر را ارائه می دهد:

میزان آهن موجود در خون
اندازه و رنگ گلبول قرمز (در صورت کمبود آهن کم رنگ هستند)
سطح فریتین
ظرفیت کل اتصال به آهن (TIBC)

فریتین پروتئینی است که به ذخیره آهن در بدن کمک می کند. مقدار کم فریتین، میزان پایین ذخیره آهن را نشان می دهد.

از آزمایش TIBC برای تعیین میزان ترانسفرینی که آهن حمل می کند استفاده می شود.

ترانسفرین پروتئینی است که آهن را حمل می کند.

برخی از کیت های تست خانگی می توانند سطح آهن و سطح فریتین و TIBC را بررسی کنند.

آزمایش خونریزی داخلی

اگر پزشک نگران باشد که خونریزی داخلی باعث کم خونی شما است ممکن است از شما بخواهد آزمایش های دیگری انجام دهید.

یکی از آزمایشاتی که ممکن است انجام دهید آزمایش خون پنهان در مدفوع است تا اگر اثری از خون در مدفوع وجود داشت پیدا شود.

خون موجود در مدفوع ممکن است نشانه خونریزی در روده شما باشد.

همچنین پزشک ممکن است آندوسکوپی انجام دهد که در آن از یک دوربین کوچک بر روی یک لوله انعطاف پذیر استفاده می کنند تا لایه های دستگاه گوارش شما را مشاهده کند.

آزمایش EGD یا آندوسکوپی فوقانی به پزشک اجازه می دهد تا دیواره مری، معده و قسمت فوقانی روده کوچک را معاینه کند.

کولونوسکوپی یا آندوسکوپی تحتانی به پزشک اجازه می دهد تا کولون را که در قسمت پایین روده بزرگ قرار دارد معاینه کند.

این آزمایشات می توانند به شناسایی منبع اصلی خونریزی دستگاه گوارش کمک کنند.

کم خونی فقر آهن در خانم ها

بارداری، خونریزی زیاد در دوران قاعدگی و فیبروم رحم همه دلایلی هستند که زنان کم خونی فقر آهن را تجربه می کنند.

خونریزی شدید قاعدگی هنگامی رخ می دهد که یک زن دوران قاعدگی طولانی تر و خونریزی بیشتری نسبت به دیگر زنان که خونریزی معمولی دارند را تجربه کند.

بر اساس اعلام مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری ها خونریزی معمولی قاعدگی 4 تا 5 روز طول می کشد و میزان خون از دست رفته بین 2 تا 3 قاشق غذاخوری است.

زنانی که خونریزی بیش از حد قاعدگی دارند بیش از هفت روز خونریزی دارند و دو برابر خون طبیعی از دست می دهند.

مؤسسه ملی قلب، ریه و خون تخمین زده است که 20 درصد از زنان در سن باروری دارای کم خونی فقر آهن هستند.

زنان باردار حتی به احتمال زیاد به کم خونی فقر آهن مبتلا هستند زیرا برای حمایت بیشتر از نوزادان در حال رشد خود به مقدار خون بیشتری نیاز دارند.

سونوگرافی لگن به پزشك كمك می كند كه منبع خونریزی بیش از حد در دوره ی قاعدگی مانند فیبروم ها را جستجو كند.

درست مثل کم خونی فقر آهن فیبروم های رحمی اغلب علائمی ندارند.

آنها هنگام رشد تومورهای عضلانی در رحم رخ می دهند.

اگرچه این تومورها معمولاً سرطانی نیستند اما می توانند خونریزی شدید قاعدگی ایجاد کنند که باعث کم خونی فقر آهن می شود.

همچنین بخوانید:

کمبود آهن در کودکان: نکاتی که والدین می بایست بدانند

عوارض سلامتی کم خونی فقر آهن

بیشتر موارد کم خونی فقر آهن خفیف بوده و عوارضی ایجاد نمی کنند.

معمولاً این وضعیت به راحتی قابل درمان است.

اما اگر کم خونی یا فقر آهن درمان نشود مشکلات دیگری برای سلامت فرد ایجاد می کند.

برخی عوارض این نوع از کم خونی عبارتند از:

** ضربان قلب تند یا نامنظم

هنگامی که شما کم خونی دارید قلب شما باید خون بیشتری پمپاژ کند تا مقدار پایین اکسیژن را تأمین کند.

همین امر موجب ضربان قلب نامنظم می شود.

در موارد حاد کم خونی منجر به نارسایی قلبی یا بزرگ شدن قلب می شود.

** عوارض بارداری

در موارد شدید فقر آهن ممکن است کودک زودتر از موعد یا با وزن کم به دنیا بیاید.

بیشتر زنان باردار به عنوان بخشی از مراقبت های دوران بارداری خود از مکمل های آهن استفاده می کنند تا از بروز این اتفاق جلوگیری کنند.

** به تاخیر افتادن رشد در نوزادان و کودکان

كودكان و نوزادانی كه کمبود آهن دارند ممكن است بلوغ ديررس داشته باشند.

همچنین بیش از دیگران در معرض ابتلا به عفونت قرار می گیرند.

گزینه های درمان

** مکمل های آهن

قرص های آهن می توانند به بازگرداندن سطح نرمال آهن بدن و درمان کم خونی فقر آهن کمک کنند.

در صورت امکان قرص آهن را با معده خالی مصرف کنید چون به جذب بهتر آن در بدن کمک می کند.

اگر با مصرف آن دچار ناراحتی معده شدید می توانید آنها را با وعده های غذایی میل کنید.

ممکن است لازم باشد چندین ماه مکمل مصرف کنید.

مکمل های آهن ممکن است باعث یبوست یا مدفوع سیاه شود.

همچنین بخوانید:

قرص آهن همراه با ویتامین C و معرفی مکمل برانسون

10 علت که به مکمل های آهن احتیاج دارید!

** رژیم غذایی

رژیم های غذایی زیر می توانند به درمان یا جلوگیری از کم خونی فقر آهن کمک کنند:

گوشت قرمز
سبزیجات سبز تیره و برگ دار
میوه های خشک شده
آجیل
غلات سرشار از آهن

ویتامین C به جذب آهن در بدن کمک می کند.

اگر قرص آهن مصرف می کنید پزشک ممکن است مصرف قرص ها را به همراه یک منبع ویتامین C مانند یک لیوان آب پرتقال یا مرکبات توصیه کند.

درمان علت اصلی خونریزی

اگر خونریزی بیش از حد باعث کمبود خون شده باشد مکمل های آهن کمکی نمی کنند.

پزشک ممکن است قرص های ضد بارداری را برای زنانی که دوره قاعدگی سنگین دارند تجویز کند.

این قرص ها میزان خونریزی قاعدگی در هر ماه را کاهش می دهد.

در شدیدترین موارد، انتقال خون می تواند آهن و خون را سریعا جایگزین کند.

پیشگیری از کم خونی فقر آهن

می توان از کم خونی فقر آهن با داشتن رژیم غذایی پر از غذاهای غنی از آهن و ویتامین C جلوگیری کرد.

مادران باید اطمینان حاصل کنند که نوزادان آنها از شیر مادر یا شیرخشک سرشار از آهن تغذیه می کنند.

غذاهای سرشار از آهن شامل:

گوشت مانند گوشت گوسفند، گوشت مرغ و گوشت گاو
لوبیا
تخمه کدو و کدو
سبزیجات برگ دار مانند اسفناج
کشمش و سایر میوه های خشک
تخم مرغ
غذاهای دریایی مانند صدف خوراکی، ساردین، میگو
غلات خشک و غنی از آهن

غذاهای سرشار از ویتامین C شامل موارد زیر است:

میوه هایی مانند پرتقال، گریپ فروت، توت فرنگی، کیوی، گواوا، پاپایا، آناناس، خربزه و انبه
کلم بروکلی
فلفل قرمز و سبز
جوانه بروکسل
گل كلم
گوجه فرنگی ها
سبزیجات

چشم انداز کم خونی فقر آهن

اگر خودتان دست به تشخیص و درمان کم خونی فقر آهن بزنید ممکن است به عوارض جانبی سلامتی ناشی از آهن زیاد در خون دچار شوید.

آسیب کبدی و یبوست از عوارض ناشی از آهن زیاد در خون است.

اگر علائم این نوع از کم خونی را دارید با پزشک خود مشورت کنید.

اندومتریوز خون / هماتولوژی زنان / زایمان / بارداری