اختلال عاطفی فصلی (افسردگی فصلی یا SAD)

اختلال عاطفی فصلی یا افسردگی فصلی نوعی بیماری روان است که به تغییر فصل ها مربوط می شود. درمان SAD شامل نور درمانی، دارو و روان درمانی است.

دیگر عناوین اختلال عاطفی فصلی

افسردگی با الگوی فصلی

افسردگی فصلی

اختلال افسردگی عمده با الگوی فصلی

افسردگی زمستانی / افسردگی تابستانی

SAD

اختلال خلقی فصلی

 

تعریف

اختلال عاطفی فصلی (Seasonal Affective Disorder: SAD) یا افسردگی فصلی، نوعی مشکل در سلامت روان است که به تغییر فصل ها مربوط می شود.

SAD، زیرمجموعه اختلال افسردگی عمده (اختلال افسردگی ماژور) و اختلال دوقطبی (افسردگی شیدایی) است.

اختلال افسردگی عمده معمولا با احساس غم طولانی مدت و بی میلی و عدم علاقه به شرایط پیرامون شناخته می شود.

در حالی که اختلال دو قطبی، با دوره های متناوب مشابه افسردگی همراه با دوره های فعالیت و انرژی بسیار بالای غیر طبیعی (هیپومانیا یا شیدایی) شناخته می شود.

افراد مبتلا به اختلال عاطفی فصلی (SAD) فقط در ماه های خاصی از سال علائم و نشانه هایی از افسردگی عمده یا اختلال دوقطبی دارند.

اختلال افسردگی عمده در بین مبتلایان SAD، بیشتر از اختلال دوقطبی است.

SAD معمولا در شروع دهه دوم و یا سوم زندگی افراد نمایان می شود.

 

علائم افسردگی فصلی:

علائم و نشانه هایی که در طول دوره های افسردگی در بیماران مبتلا به اختلال عاطفی فصلی رخ می دهد، مشابه علائم افسردگی عمده است.

نشانه ها و علائم بیماران مبتلا به افسردگی فصلی (SAD) عبارتند از:

• احساس افسردگی روزانه
• خلق و خوی افسرده
• از دست دادن علاقه و لذت نسبت به انجام دادن فعالیت ها
• کاهش انرژی
• اعتماد به نفس پایین
• مشکلات خواب
• تغییر در اشتها و وزن
• مشکلات تمرکز
• احساس ناامیدی، بی ارزش بودن و یا گناه
• داشتن افکار مکرر در مورد مرگ یا خودکشی

در بیشتر افراد مبتلا به اختلال عاطفی فصلی، افسردگی و سایر علائم در فصول پاییز و زمستان نمایان شده و در بهار و تابستان فروکش می کند.

علائم اختصاصی شروع اختلال در زمستان یا افسردگی زمستانی عبارتند از:

افزایش خواب (هایپرسومنیا)

افزایش وزن (به دنبال تمایل مصرف بیش از حد کربوهیدرات ها)

خستگی یا کمبود انرژی

 

در حدود 10% از افراد مبتلا به اختلال عاطفی فصلی، شرایط برعکس الگوی فصلی کلی است؛ این ناهنجاری در فصول بهار و تابستان اوج گرفته و در پاییز و زمستان متوقف می شود.

علائم اختصاصی شروع اختلال در تابستان یا افسردگی تابستانی عبارتند از:

مشلات خواب (بی خوابی)

کاهش اشتها

کاهش وزن

اضطراب و نگرانی

 

تغییرات فصلی در اختلال دوقطبی

افراد مبتلا به اختلال دوقطبی معمولا افسردگی را در فصول پاییز و زمستان و شیدایی (هیپومانیا) را در بهار و تابستان تجربه خواهند کرد.

 

برآوردها نشان می دهد که علائم اختلال عاطفی فصلی 40% از یک سال زندگی افراد را تحت تاثیر قرار می دهد.

در برخی افراد، این اختلال هر سال عود نخواهد کرد. 30 تا 50% از افراد مبتلا، در زمستان های متوالی، علائم این اختلال را تجربه نمی کنند.

در حدود 40% افراد مبتلا به اختلال عاطفی فصلی، دوره های افسردگی، پس از زمستان نیز ادامه پیدا کرده و حتی در فصل تابستان نیز کاهش نمی یابد؛ این اتفاق تشخیص ابتلا به افسردگی حاد و یا اختلال دوقطبی را مشکل خواهد کرد.

 

چه زمانی به پزشک مراجعه کنید؟

طبیعی است که روزهایی احساس خستگی و کاهش انرژی داشته باشید. اما اگر روزهای زیادی است که این احساس را دارید و نمی توانید انگیزه لازم برای انجام فعالیت ها داشته و از آنها لذت ببرید؛ بویژه اگر الگوی خواب یا اشتهای شما تغییر کرده و یا جهت آرامش به نوشیدنی های الکلی و … متوسل شده اید، و یا احساس ناامیدی کرده، یا به فکر خودکشی هستید، به پزشک مراجعه کنید.

 

تناوب

اختلال عاطفی فصلی معمولا 0.5 تا 3% از افراد جامعه را درگیر می کند. این رقم در بین مبتلایان به افسردگی عمده 10 تا 20% بوده و برای مبتلایان به اختلال دوقطبی به 25% می رسد.

بعضی افراد نیز با زیر مجموعه ای از این اختلال با نام اختلال عاطفی فصلی زیرنشانگانی (subsyndromal) یا seasonality درگیر خواهند شد که به مراتب علائم خفیف تری را تجربه خواهند کرد.

 

علل

دلایل اختلال عاطفی فصلی پیچیده است.

 

ساعت بیولوژیکی یا ریتم شبانه روزی

کاهش میزان نور خورشید در پاییز و زمستان می تواند موجب بروز افسردگی فصلی در زمستان شود. این کاهش نور می تواند ساعت داخلی بدن را مختل کرده و منجر به احساس افسردگی شود.

تابش بیش از حد خورشید در بهار و تابستان نیز به بروز افسردگی تابستانی می انجامد.

افرادی که اختلال عاطفی فصلی را در تابستان تجربه می کنند، در تطبیق خود با ساعات روز بواسطه زیاد شدن ساعت های روز دچار مشکل می شوند.

در افسردگی فصلی، ریتم شبانه روزی زندگی مبتلایان به این اختلال مختل شده و بعضی افراد در تنظیم چرخه خواب و بیداری خود دچار مشکل خواهند شد.

مبتلایان به دنبال ناتوانی برای تطبیق با این چرخه دچار ناهنجاری هایی در خلق و خو و رفتار خواهند شد.

 

ژن های مرتبط با اختلال

مطالعات مختلف انواع مختلفی از ژن های مرتبط با این اختلال را یافته اند. با این حال تعداد کمی از آنها تا امروز تایید شده اند.

بیشتر ژن هایی که در بروز اختلال عاطفی فصلی نقش دارند، در مغز فعال هستند؛ جایی که مسئول تنظیم ریتم روزانه زندگی است.

برخی از این ژن ها نیز در تولید پیام رسان های شیمیایی در مغز، معروف به انتقال دهنده های عصبی، به ویژه دوپامین و سروتونین نقش دارند.

دوپامین می تواند به هورمون های کنترل و تنظیم کننده فشار خون و دمای بدن تبدیل شود و در طول روز بسته به زمان تغییر می کند.

سروتونین نیز با تبدیل به هورمون ملاتونین به مغز سیگنال فرارسیدن زمان خواب را ارسال می کند.

کاهش نور خورشید می تواند سبب افت سروتونین و در نتیجه ایجاد افسردگی شود.

همچنین بخوانید:

راه های افزایش سروتونین برای کنترل افسردگی

 

تغییر فصول می تواند تعادل ملاتونین بدن را مختل کرده و در الگوهای خواب و کاهش مود تاثیر گذارد.

ناتوانی فرد برای مطابقت با ریتم شبانه روزی بواسطه تغییرات فصلی موجب ناهنجاری های خواب، خلق و خو و رفتار خواهد شد.

با این حال در رابطه با علت اصلی حساس تر شدن افراد با تغییر فصل نسبت به دیگران، اطلاعات زیادی در دست نیست.

 

عوامل خطر

اختلال عاطفی در زنان بیشتر از مردان است.

افسردگی فصلی در بزرگسالان جوان بیشتر از افراد مسن رخ می دهد.

عواملی که ممکن است خطر ابتلا به اختلال عاطفی فصلی را افزایش دهد عبارتند از:

سابقه خانوادگی

ابتلا به افسردگی عمده یا اختلال دوقطبی

زندگی به دور از خط استوا

 

الگوی وراثتی

اختلال عاطفی فصلی الگوی وراثتی مشخصی ندارد.

به طور کلی، خطر ابتلا به این اختلال در بستگان درجه یک (مانند والدین و خواهر و برادر) در مقایسه با دیگر افراد بیشتر خواهد بود.

نتایج مطالعات نشان داده است که تقریبا 15% از افراد مبتلا به اختلال عاطفی فصلی، دارای یک خویشاوند درجه یک مبتلا به این بیماری هستند.

بسیاری از افراد مبتلا به اختلال عاطفی فصلی، خویشاوندانی با سایر اختلالات روحی و روانی همانند افسردگی عمده و یا اسکیزوفرنی دارند.

نتایج مطالعات نشان داده است که 25 تا 67% از مبتلایان به این اختلال دارای یک یا چند نفر از اقوام مبتلا به اختلال SAD هستند.

این اختلالات دیگر ممکن است بواسطه عوامل ژنتیکی مشترک با اختلال عاطفی فصلی در خانواده ها نمایان شود.

با این حال به علت متداول بودن این اختلال در جامعه ممکن است علائم آن به طور اتفاقی نیز در بین افراد بروز کند.

 

عوارض

علائم و نشانه های اختلال عاطفی فصلی را جدی بگیرید.

همانند سایر انواع افسردگی، افسردگی فصلی نیز در صورت عدم درمان می تواند بدتر شده و باعث بروز مشکلات جدی شود.

برخی موارد عبارتند از:

انزوای اجتماعی

مشکلات مدرسه یا کار

سوء مصرف مواد

افکار یا رفتارهای خودکشی

افراد مبتلا به اختلال عاطفی فصلی مستعد درگیر شدن با وضعیت های روانی دیگر همانند اختلال کم توجهی- بیش فعالی (ADHD)، اختلال در خوردن غذا، اختلال اضطراب و یا اختلال هراس (حملات پانیک یا وحشت زدگی) نیز هستند.

 

درمان SAD می تواند به جلوگیری از عوارض کمک کند، بویژه اگر این اختلال پیش از بد شدن علائم تشخیص داده و درمان شود.

تشخیص

گاهی مواقع حتی بواسطه یک ارزیابی دقیق نیز، تشخیص بیماری افسردگی فصلی (اختلال عاطفی فصلی) برای پزشک یا متخصص بهداشت روان، دشوار است.

چراکه این بیماری با سایر مشکلات و بیماریهای سلامت روان علائم مشابهی دارد.

برای تشخیص بیماری، پزشک ارزیابی کاملی انجام می دهد.

ارزیابی ها شامل:

معاینه فیزیکی

انجام آزمایشات آزمایشگاهی (بعنوان مثال بررسی CBC یا تیروئید) جهت اطمینان از عملکرد صحیح

ارزیابی روانشناختی جهت بررسی علائم افسردگی

DSM-5 – استفاده از معیارهای مربوط به قسمت افسردگی فصلی ذکر شده در دفترچه راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5) منتشر شده توسط انجمن روانپزشکی امریکا

 

درمان

درمان اختلال عاطفی فصلی شامل:

نور درمانی (فوتوتراپی)

تجویز دارو (بوپروپیون)

و روان درمانی

است.

اگر مبتلا به اختلال دوقطبی هستید، پزشک خود را در جریان بگذارید. این مساله بویژه برای تجویز نور درمانی یا داروی ضد افسردگی بسیار مهم است.

هر دو روش ذکر شده می تواند به طور بالقوه سبب ایجاد یک دوره جنون آمیز شود.

همچنین بخوانید:

داروهای موثر در ردمان افسردگی

 

ارتباط بدن و ذهن

برخی تکنیک های درمانی که برای مقابله با SAD موثرند، عبارتند از:

تکنیک های آرامش مانند یوگا و تای چی

مدیتیشن (مراقبه)

موسیقی یا هنر درمانی

تخیل فعال (Guided imagery)

 

سبک زندگی و درمان های خانگی

علاوه بر برنامه درمانی تجویز شده توسط پزشک:

محیط زندگی خود را آفتابی تر و نورانی تر کنید.

فضای باز- به پارک بروید، پیاده روی کنید و بگذارید در هوای آزاد نفس کشیده و نور خورشید بر شما بتابد.

بطور منظم ورزش کنید.

 

جمع بندی

اختلال عاطفی فصلی که با نام افسردگی فصلی یا SAD می شناسیم، با بروز فصل ها در افراد رخ می دهد.

درمان به موقع، سبب پیشگیری از عوارض آن می شود.

اگر روزهای زیادیست که احساس پایین بودن انرژی، خستگی و نا امیدی دارید، به پزشک روانشناس جهت بررسی و درمان مراجعه کنید.