پاتوژن چیست؟

پاتوژن ها (بیماری زا، عامل عفونی) ارگانیسم هایی هستند که می توانند باعث بیماری شوند. انواع پاتوژن ها شامل باکتری، ویروس، قارچ و … هستند.

 

پاتوژن ها که با نام های دیگر بیماری زا، بیمارگر یا عامل عفونی نیز شناخته می شوند، ارگانیسم هایی هستند که منجر به بیماری می شوند.

انواع پاتوژن ها و شدت بیماری هایی که ایجاد می کنند، بسیار گسترده هستند.

در این مقاله به بررسی انواع پاتوژن، چگونگی تاثیر آنها بر روی افراد و بیماری های ناشی از آنها می پردازیم. همچنین توضیح خواهیم داد که چگونه پاتوژن ها گسترش یافته و چگونه می توان خطر عفونت را کاهش داد.

انواع پاتوژن

یک پاتوژن، بیماری را وارد میزبان خود می کند.

به پاتوژن ها، عوامل عفونی هم گفته می شود. چرا که آنها باعث ایجاد عفونت می شوند. مانند هر ارگانیسم دیگر، پاتوژن ها بقا و تولید مثل را در اولویت قرار می دهند.

سیستم ایمنی بدن نقش دفاعی در برابر پاتوژن ها ایفا می کند.

بدن به راحتی می تواند در برابر برخی پاتوژن ها پیروز شود اما ممکن است برخی از آنها نیز کشنده باشند.

همچنین بخوانید:

همه چیز درباره ابرمیکروب ها

 

پنج نوع اصلی پاتوژن ها عبارتند از:

 

باکتری ها

باکتری ها پاتوژن های میکروسکوپی هستند که پس از ورود به بدن به سرعت تولید مثل کرده و با آزاد کردن سموم، به بافت ها آسیب رسانده و باعث بیماری می شوند.

پزشکان به طور معمول برای درمان عفونت های باکتریایی، آنتی بیوتیک تجویز می کنند، اما برخی از باکتری ها در برابر این نوع داروها مقاوم هستند.

همه باکتری ها، پاتوژن (بیماری زا) نیستند. در بدن انسان ها انواع مختلفی از باکتری های بی ضرر وجود دارد و بعضی از آنها نیز ممکن است از عملکردهای اساسی بدن پشتیبانی کنند.

 

ویروس ها

ویروس ها کوچکتر از باکتری ها بوده و به سلول میزبان حمله می کنند.

سپس تکثیر شده و با تولید صدها و هزاران ویروس جدید، سلول های بیشتری از میزبان را آلوده خواهند کرد.

ویروس ها می توانند از راه های مختلفی از فردی به فرد دیگر منتقل شوند.

راه هایی همانند:

انتقال از طریق ذرات تنفسی که با هوا منتقل می شوند.

انتقال از طریق تماس با خون فرد مبتلا به عفونت

انتقال از طریق تماس با مایعات بدن فرد مبتلا به عفونت

 

قارچ ها

هزاران گونه از قارچ های مختلف وجود دارند که فقط بخشی از آنها در بدن انسان باعث بروز بیماری می شوند.

قارچ های پوستی رایج شامل بیماری پای ورزشکاران (Athlete’s Foot) و عفونت قارچی کرم حلقوی (Ringworm) هستند.

مطالعه منتشر شده در Trends in Microbiology نشان داد پاتوژن های قارچی در حال تحول در زمینه ظرفیت حافظه خود هستند.

آنها می توانند از سیگنال های موجود در بدن برای پیش بینی تهدیدات علیه خود استفاده کرده و در مقابل آنها آماده شوند.

 

آغازیان، تک‌یاختگان (Protists)

این موجودات کوچک تک سلولی باعث ایجاد بیماری در میزبان خود می شوند.

آنها برای بقا و تولید مثل، موجودات زنده دیگر را آلوده می کنند. تک یاختگان بیماری زا، گیاهان و محصولات غذایی را تحت تاثیر قرار می دهند.

غذاهای حاوی پروتیست می توانند باعث بروز اسهال خونی، که یک عفونت روده است شده و موجب بروز اسهال می شود، گردند.

همچنین پاتوژن های پروتیست می توانند انگلی باشند و در موجودات زنده دیگر مانند پشه ها زندگی کنند.

پاتوژن های پروتیست باعث ایجاد مالاریا از طریق نیش پشه خواهند شد.

 

کرم های انگلی

کرم های انگلی که اغلب با عنوان کرم روده شناخته می شوند، به اندازه کافی بزرگ بوده و با چشم غیرمسلح دیده می شوند.

آنها می توانند در اکثر نواحی بدن زندگی کنند.

بعضی از این کرم ها عبارتند از:

کرم های پهن (Flatworms): این دسته شامل کرم های نواری (tapeworms) ساکن در روده هستند.

خارسرتباران یا کرم های سر خاردار (خار بر سر: Thorny-head worms): این نوع کرم ها نیز در روده زندگی می کنند.

کرم های گرد یا انگل روده (Roundworms): این دسته از کرم ها می توانند در دستگاه گوارش و سیستم لنفاوی زندگی کنند.

 

شدت بیماری

پاتوژن ها می توانند باعث ایجاد بیماری های مختلفی شوند که ممکن است برخی از آنها نسبت به سایر بیماری ها، شدیدتر باشد.

بدن انسان سرشار از مواد مغذی بوده که می تواند محیطی ایده آل برای رشد و تکثیر پاتوژن ها فراهم کند.

شدت عفونت هایی که از طریق پاتوژن ها ایجاد می شوند، متفاوت خواهد بود.

بعضی از عفونت ها ممکن است خفیف باشند و بعضی دیگر تهدید کننده جان افراد تلقی شوند.

به عنوان مثال سرماخوردگی یک عفونت ویروسی خفیف بوده، در حالی که ابولا یک بیماری ویروسی کشنده است.

بیماری های ناشی از پاتوژن های باکتریایی عبارتند از:

بیماری سل (Tuberculosis)

مننژیت (Meningitis)

مسمومیت غذایی

سوزاک (gonorrhea)

حصبه (Typhoid)

کلامیدیا

 

همچنین بخوانید:

بیماری سل (TB)

برخی دانشمندان ویروس ها را موجوداتی زنده نمی دانند و دلایل آنها عبارتند از:

ویروس ها سلول ندارند.

ویروس ها نمی توانند بدون حمله به یک سلول زنده، تولید مثل کنند.

ویروس ها به طور فعال به تغییرات محیطی پاسخی نمی دهند.

عفونت های ویروسی شامل موارد زیر هستند:

آنفولانزا

روتاویروس

سرخک

اوریون

اچ آی وی (HIV)

کرونا ویروس ها که باعث سرماخوردگی می شود

و SARS-CoV-2 که عامل کووید 19 است.

 

حدود 300 گونه قارچ بیماری زا (پاتوژن) برای انسان شناسایی شده است. همانند باکتری ها و ویروس ها، قارچ ها هم می توانند تاثیرات قابل توجهی بر روی سلامت انسان داشته باشند.

 

قارچ ها عامل بیماری های گوناگونی در بدن انسان هستند، از جمله:

آسم

عفونت های پوستی و ناخن

عفونت های ریه (مانند ذات الریه)

عفونت های خون

مننژیت

پروتوزوآ عامل بیشتر بیماری های تک یاختگان (پروتیست ها) هستند.

تک یاختگان پروتوزوآ میکروارگانیسم های تک سلولی هستند که از میکروارگانیسم های دیگر، بافت های ارگانیک و بقایای آنها تغذیه می کنند.

 

بیماری هایی که از طریق پروتیست ها ایجاد می شوند شامل موارد زیر خواهند شد:

اسهال خونی

مالاریا

تریپانوزومیاز آفریقایی یا بیماری خواب

 

کرم های انگلی هم باعث بیماری های زیادی می شوند که از جمله آنها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

فیلاریازیس لنفاوی (پیل پایی): بیکاری که باعث ضخیم شدن پوست و بافت های زیر آن می شود.

انکوسرکیازیس که به نام کوری رودخانه نیز معروف است.

شیستوزومیازیس که به نام تب حلزون نیز معروف است.

 

 

پاتوژن ها چگونه گسترش می یابند؟

پاتوژن ها به روش های مختلفی گسترش می یابند.

به عنوان مثال تماس مستقیم پوست با پوست در هنگام رابطه جنسی می تواند منجر به عفونت های مقاربتی (STIs) شود.

سرفه یا عطسه نیز می توانند از طریق ذرات ریز پخش شده در هوا، پاتوژن ها را گسترش دهند. این قطرات حاوی میکروارگانیسم هایی هستند که افراد دیگر آنها را تنفس خواهند کرد.

همچنین این میکروارگانیسم ها می توانند از طریق آب و غذای آلوده مستقیما وارد روده افراد شوند.

نیش حشرات آلوده نیز عامل دیگری برای گسترش بیماری ها است. به عنوان مثال کنه هایی که دارای عفونت های باکتریایی هستند می توانند در صورت گزیدن افراد، باعث بیماری لایم (Lyme) شوند. همچنین پشه هایی که دارای عفونت های ویروسی هستند ممکن است بیماری ویروسی زیکا (Zika) را منتقل کنند.

 

پیشگیری

در کنار حفظ سلامت عمومی مطلوب، می توان با اقدامات خاصی، از ابتلا به عفونت از طریق پاتوژن ها پیشگیری کرد:

شستن و خشک کردن مرتب دست ها:

شستن مرتب دست ها برای جلوگیری از شیوع بیماری از اهمیت بالایی برخوردار است. افراد باید حداقل 20 ثانیه دست های خود را با آب و صابون و یا ضدعفونی کننده های حاوی الکل بشویند. انجام این کار پس از فعالیت های خارج از خانه، لمس حیوانات، استفاده از سرویس بهداشتی، مراقبت از بیماران و عطسه یا سرفه از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

به روز نگه داشتن واکسن های توصیه شده:

امروزه واکسن های بیماری های عفونی مثل آنفولانزا و سرخک برای نوزادان، کودکان و بزرگسالان در دسترس است. واکسن ها با تحریک سیستم ایمنی بدن باعث شناسایی و از بین بردن عفونت ها خواهند شد. همچنین از بروز عفونت های بعدی نیز جلوگیری خواهند کرد.

تمیز نگه داشتن سطوح:

سطوح یا اشیا آلوده می توانند باعث انتقال بیماری ها شوند. نتایج یک تحقیق در فرودگاهی در فنلاند نشان داد که سطوحی که افراد به طور مکرر آنها را لمس می کنند، دارای آلودگی های ویروسی مختلفی هستند.

تمیز کردن آشپزخانه و حمام ها:

تمیز نگه داشتن سطوح آشپزخانه، به ویژه قبل از تهیه غذا امری ضروری است. سطوح حمام نیز مستعد وجود میزان بالایی از آلودگی ها هستند.

ماندن در خانه در زمان بیماری:

افراد مبتلا به عفونت باید از رفتن به مدرسه، محل کار و یا تماس نزدیک با دیگران خودداری کرده تا احتمال انتقال پاتوژن ها را کاهش دهند.

جلوگیری از نیش حشرات:

افراد می توانند با پوشیدن لباس های مناسب مانند پیراهن های آستین بلند، شلوار و کلاه و استفاده از اسپری دافع حشرات از آلوده شدن از طریق نیش حشرات جلوگیری کنند.

داشتن رابطه جنسی ایمن:

استفاده از روش های ایمن در رابطه جنسی مثل استفاده از کاندوم و معاینات منظم بهداشت جنسی می توانند احتمال ابتلا به بیماری های مقاربتی را کاهش دهند.

دریافت مشاوره پزشکی:

افرادی که علائم عفونتی دارند و درمان نشده اند باید با پزشک خود در ارتباط باشند.

 

نتیجه گیری

انواع پاتوژن ها بر روی تمام موجودات زنده تاثیرگذار بوده و از روش های مختلفی باعث ایجاد بیماری خواهند شد.

آنها می توانند با تولید سموم و تولید مثل به بافت ها و یا سلول ها آسیب بزنند.

در حالی که بعضی از پاتوژن ها علائم خفیفی دارند، بعضی دیگر می توانند تهدید مهمی برای جان افراد باشند.

در حال حاضر تحقیقات محققان و پزشکان برای شناسایی دلایل ایجاد پاتوژن ها و چگونگی درمان آنها در جریان است.