درباره بیماری انکوسرکیازیس (Onchocerciasis) یا کوری رودخانه چه می دانید؟

انکوسرکیازیس (کوری رودخانه) یک بیماری عفونی (عفونت چشمی و عفونت پوستی) است که می تواند باعث کوری و آسیب های دائمی پوست شود.

منشاء بیماری انکوسرکیازیس یک کرم انگلی به نام اونکوسرکا ولولوس (Onchocerca volvulus) است.

این انگل می تواند از طریق نیش پشه سیاه افراد را آلوده کند.

این حشرات بیشتر در آفریقا و بعضی از مناطق آمریکای مرکزی و جنوبی وجود دارند.

در این مقاله به تشریح علائم بیماری انکوسرکیازیس و چگونگی ابتلا به آن می پردازیم.

همچنین اطلاعاتی در مورد درمان کوری رودخانه و نحوه پیشگیری از ابتلا به این بیماری ارائه خواهیم داد.

بیماری کوری رودخانه چیست و کجا رواج دارد؟

انکوسرکیازیس یک عفونت چشمی و پوستی است که می تواند منجر به کوری شود.

این بیماری توسط کرم انگلی اونکوسرکا ولولوس منتقل می شود. کرم انگلی اونکوسرکا ولولوس می تواند از طریق نیش پشه های سیاه به بدن انسان وارد شود.

پشه های سیاه ناقل در مناطق روستایی و اطراف رودخانه های پر آب زندگی و تولید مثل می کنند. بنابراین، این بیماری با نام کوری رودخانه نیز شناخته می شود.

بیش از 99% مبتلایان به انکوسرکیازیس در جنوب صحرای آفریقا زندگی می کنند.

از سال 2017، این بیماری به صورت محدود در کشورهای برزیل، ونزوئلا و یمن نیز نمایان شده است.

همچنین بخوانید:

رایج ترین عفونت های چشمی (کلیک)

انکوسرکیازیس کشورهایی با مشخصات زیر را مورد هدف قرار می دهد:

سطح بالای فقر
دسترسی محدود به مراقبت های بهداشتی
کمبود آب تمیز
بهداشت ضعیف

علت ایجاد و نحوه انتقال

پشه های سیاه از مکیدن خون انسان و سایر پستانداران تغذیه می کنند.

پس از گزیده شدن توسط پشه های سیاه، لاروهای کرم انگلی اونکوسرکا ولولوس به روی پوست منتقل شده و از طریق زخم وارد بدن می شوند.

این لاروها در ندول های زیر پوست زندگی کرده و در آنجا به کرم های بالغ تبدیل می شوند. هر کرم انگلی می تواند تا 15 سال به زندگی ادامه دهد.

کرم های ماده بالغ در روز می توانند تا 1000 لارو جدید تولید کنند.

این لاروها از طریق بدن به پوست و چشم منتقل می شوند.

بیشتر این لاروها در بدن میزبان مرده و باعث واکنش های التهابی خواهند شد؛ این التهابات می توانند منجر به ضایعات پوستی و حتی کوری گردند.

علائم بیماری

انکوسرکیازیس ممکن است علائمی در بدن فرد ایجاد نکند.

با این وجود، افراد دارای علائم ممکن است ناهنجاری هایی در پوست و چشم خود احساس کنند.

در ادامه علائم احتمالی این بیماری با جزئیات بیشتری ارائه خواهد شد.

علائم پوستی

بثورات پوستی ناشی از بیماری انکوسرکیازیس در افراد متفاوت است.

الگوهای متفاوتی از آسیب های پوستی مرتبط با این بیماری وجود دارد و ممکن است فرد بیش از یک مورد را داشته باشد.

الگوهای آسیب عبارتند از:

بثورات خارش دار که به اگزما شبیه هستند

فرد مبتلا ممکن است توده های کوچک و خارش دار داشته باشد؛ که می تواند به تاول های چرکین تبدیل شود.

بثورات پوستی می توانند مناطق زیر را تحت تاثیر قرار دهند:

صورت
تنه (قسمت مرکزی بدن که شامل قفسه سینه و شکم است)
دست ها
پاها

بثورات خارش دار با تکه های برآمده و تیره

این نوع آسیب ها ممکن است در قسمت های زیر نمایان شوند:

دست ها
پاها
باسن
شانه ها

بثورات ضخیم، پوسته پوسته و تیره

این لکه های پوستی ممکن است در پاها ایجاد شوند.

ناحیه های پوستی نازک، خشک و چروکیده

این نوع آسیب پوستی ممکن است در قسمت تحتانی کمر و باسن نمایان شود.

توده های زیرپوستی

لانه های کرم های بالغ ممکن است شبیه توده های زیرپوستی باشد. این ندول پوستی از نظر اندازه متفاوت بوده و طول بعضی از آنها تا چند سانتیمتر می شود.

از بین رفتن رنگدانه های پوستی

پوست افراد مبتلا ممکن است در برخی نواحی رنگدانه های خود را از دست داده و در نتیجه ظاهری مشابه الگوی پوست پلنگی به خود بگیرد.

از دست دادن رنگدانه ها معمولا در اطراف فولیکول های مو اتفاق افتاده و اغلب روی ساق ها تاثیر می گذارد.

علائم چشمی

کرم های انگلی مرده در داخل چشم می توانند موجب التهاب در این ناحیه شوند.

این التهاب می تواند منجر به افزایش فشار داخل چشم شده و سبب آسیب به اعصاب بینایی گردد.

در برخی موارد ممکن است باعث ایجاد یک بافت لکه دار در سراسر قرنیه و جلوی چشم شده، روی بینایی تاثیر گذاشته و حتی منجر به کوری شود.

چرخه زندگی انگل

کرم انگلی اونکوسرکا ولولوس باعث ایجاد بیماری انکوسرکیازیس می شود.

چرخه زندگی این کرم وابسته به بدن میزبان و پشه های سیاهی دارد که آن را به افراد دیگر منتقل می کنند.

چرخه زندگی این کرم های انگلی در بدن میزبان آغاز شده و شامل چهار مرحله زیر است:

مرحله یک: کرم های انگلی جوان به نام میکروفیلاریا به سمت پوست میزبان انسانی خود حرکت می کنند. پشه سیاه میزبان انسانی آلوده را نیش می زند.
مرحله دو: تبدیل میکروفیلاریا به لارو داخل پشه سیاه که معمولا حدود یک هفته زمان خواهد برد.
مرحله سه: پشه سیاه آلوده، فردی را نیش زده و لاروها به بدن او منتقل می شود. لاروها در فرایندی که در حدود 6 تا 12 ماه طول می کشد، به کرم های بالغ تبدیل می شوند. ندول های متورم در اطراف کرم های بالغ شکل می گیرد. معمولا در اطراف کرم های بالغ ندول های پوستی متورم شکل خواهد گرفت.
مرحله چهار: کرم های بالغ تا 15 سال در بدن میزبان زندگی می کنند. میکروفیلاریا های تولید شده توسط کرم های بالغ ماده، ممکن است برای مدت 12 تا 15 ماه در بدن میزبان زنده بمانند. بیشتر آنها در بدن میزبان مرده و باعث واکنش های التهابی خواهند شد. با توجه به محل قرارگیری کرم ها در بدن، التهاب ها ممکن است به پوست و چشم آسیب وارد کنند.

درمان بیماری

شروع پروسه درمان بیماری انکوسرکیازیس (کوری رودخانه) می تواند از مشکلات طولانی مدت مانند کوری و آسیب های دائمی پوست جلوگیری کند.

پزشک ممکن است داروی ضد عفونی آیورمکتین (Ivermectin) را برای از بین بردن لاروها تجویز کرده تا از آسیب بیشتر آنها جلوگیری کند.

با این حال، این دارو کرم های بالغ را از بین نبرده و فقط از تولید مثل آنها جلوگیری می کند.

به همین دلیل، افراد مبتلا باید هر 6 ماه یکبار و برای مدت 10 تا 15 سال (که عمر بالقوه انگل هاست) به صورت منظم این دارو را مصرف کنند.

پزشکان ممکن است برای از بین بردن کرم های بالغ داروی داکسی سایکلین (doxycycline) که یک داروی off-label هست را نیز تجویز کنند.

همچنین بخوانید:

داکسی سایکلین: دوره مصرف و عوارض جانبی (کلیک)

تجویز داروی Off-label (آف لیبل) به معنی استفاده از آن به روشی متفاوت از روش تایید شده مصوب آن است. در واقع روشی که مورد مصرف آن از سوی FDA تائید نشده اما اثربخشی آن در کارآزمایی بالینی اثبات شده است.

این آنتی بیوتیک در اصل با کشتن باکتری هایی که غذای کرم ها هستند، آنها را از بین خواهند برد.

قبل از شروع درمان برای بیماری انکوسرکیازیس، پزشکان معایناتی برای امکان وجود انگل دیگری به نام لوا لوا (Loa loa) در بدن را انجام خواهند داد.

این انگل ها ممکن است عوارض جانبی شدیدی را در برابر مصرف داروهای تجویزی جهت درمان بیماری انکوسرکیازیس از خود نشان دهند.

همچنین بخوانید:

درباره بیماری انکوسرکیازیس (onchocerciasis) یا کوری رودخانه چه می دانید؟ (کلیک)

عوارض

عدم درمان بیماری انکوسرکیازیس می تواند منجر به کوری دائمی شود.

این بیماری به عنوان دومین عامل شایع کوری ناشی از عفونت در جهان شناخته می شود.

همچنین عدم درمان این بیماری ممکن است منجر به آسیب های پوستی شدید و دائمی گردد.

عوامل خطر

افرادی که در کشورهای تحت تاثیر بیماری انکوسرکیازیس زندگی می کنند، بیشتر در معرض ابتلا به آن هستند. در این میان افرادی که در نزدیک رودخانه ها و محل هایی که پشه های سیاه در آن زندگی می کنند، فعالیت دارند، در معرض خطر بیشتری قرار می گیرند.

افراد معمولا پس از چند بار گزیده شدن توسط پشه های ناقل به این بیماری مبتلا می شوند. بنابراین، ساکنین و مسافران در کشورهای متاثر که به مدت طولانی در آن کشور حضور دارند، در معرض خطر بیشتر ابتلا قرار دارند.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

درمان سریع انکوسرکیازیس می تواند آسیب های پوستی و چشمی این بیماری را محدود کرده و یا از بروز آنها جلوگیری کند.

در صورت بروز هر کدام از علائم اشاره شده برای افرادی که در محل های آلوده زندگی و یا به آن سفر کرده اند، باید فورا به پزشک مراجعه کرد.

تشخیص بیماری

برای تشخیص انکوسرکیازیس، چند آزمایش وجود دارد.

پزشک ممکن است جهت تشخیص بیماری، از بیش از یک روش آزمایش در فرد استفاده کند.

تست نمونه برداری پوستی: در این آزمایش، پزشک با برداشت نمونه کوچکی پوست از قسمت های مختلف بدن و بررسی آن زیر میکروسکوپ، وجود لاروها را بررسی می کند.

برداشتن ندول های پوستی: در صورت وجود گره های پوستی، پزشکان با برداشت آنها و معاینه، وجود کرم ها را بررسی می کنند.

آزمایش اسلیت لمپ (Slit lamp): پزشک به وسیله این دستگاه با تابش یک لایه نازک نور به چشم بیمار، آن را با جزئیات بررسی می کند. این آزمایش به پزشک امکان بررسی دقیق وجود لارو یا هرگونه ضایعه داخل چشم را خواهد داد.

آزمایش آنتی بادی: پزشک ممکن است برای بررسی وجود آنتی بادی این آزمایش را تجویز کند.

آنتی بادی ها پروتئین هایی هستند که بدن برای مهار و یا از بین بردن پاتوژن های عفونی ایجاد می کند. وجود آنتی بادی های خاص می تواند نشان دهنده وجود بیماری انکوسرکیازیس باشد.

همچنین بخوانید:

پاتوژن چیست؟ (کلیک)

پیشگیری

برای پیشگیری از ابتلا به بیماری انکوسرکیازیس باید از گزیده شدن توسط پشه های سیاه ناقل دوری کنید.

مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری ها (CDC) به افراد توصیه می کند که هنگام سفر به کشورهایی که در آنها این حشرات وجود دارند، نکات زیر را رعایت کنند:

پوشیدن لباس محافظی که بازوها و پاها را به طور کامل بپوشاند.
پوشیدن لباس های اسپری شده با مواد دافع حشرات مثل پرمترین
استفاده از ماده دافع حشرات مانند دی اتیل تولوآمید بر روی پوست بدن

برنامه های تدوین شده جهت تمرکز بر تهیه آیورمکتین و در دسترس بودن آن برای افراد جوامع در معرض خطر با هدف از بین بردن بیماری کوری رودخانه

آیورمکتین کرم های انگلی جوان را قبل از تولید مثل از بین می برد. اگر تمام افراد جامعه به درستی از این مواد مصرف کنند، می توانند به شیوع این بیماری خاتمه دهند.

خلاصه

انکوسرکیازیس (کوری رودخانه) یک بیماری عفونی است که توسط کرم های انگلی اونکوسرکا ولولوس ایجاد می شود.

این کرم ها از طریق نیش پشه های سیاه ناقل به انسان منتقل می شوند.

افراد مبتلا به انکوسرکیازیس نیاز به درمان طولانی مدت داشته و معمولا ترکیبی از داروهای آیورمکتین و داکسی سایکلین برای آنها تجویز می شود.

در صورت عدم درمان سریع، این بیماری می تواند موجب آسیب های دائمی پوست و حتی کوری شود.

بیشتر موارد ابتلا به این بیماری در کشورهای جنوب صحرای آفریقا رخ داده و در حال حاضر تعداد محدودی از افراد در آمریکای جنوبی و شبه جزیره عربستان به آن مبتلا شده اند.

هنگام سفر به یکی از این مناطق، افراد باید از لباس های محافظ و اسپری دافع حشرات استفاده کرده تا از خطر گزیده شدن توسط پشه های سیاه ناقل جلوگیری کند

جهت مشاهده و خرید مکمل ها و محصولات مراقبت داروخانه آنلاین اویرو کلیک کنید.