نارکولپسی (Narcolepsy) – حمله‌ خواب یک بیماری عصبی بلند مدت است که در این مطلب به بررسی انواع، علائم و علت و درمان آن پرداخته شده است.

نارکولپسی (حمله‌ خواب) باعث خواب تکه تکه در طول شب و خواب آلودگی بیش از حد در طول روز می شود. بعلاوه می تواند باعث حرکات سریع و غیر طبیعی چشم در خواب عمیق (REM)، کاتاپلکسی (Cataplexy) و در نهایت غش شود.

شدت نارکولپسی می تواند از خفیف تا شدید متغیر باشد.

نارکولپسی در موارد شدید می تواند روی فعالیت های اجتماعی، مدرسه، کار و سلامت تاثیر منفی بگذارد.

فرد مبتلا به حمله‌ خواب ممکن است هر لحظه (مثلا هنگام صحبت و یا رانندگی) به خواب فرو برود.

علائم احتمالا در دوران نوجوانی یا اوایل دهه 20 یا 30 سالگی ظاهر می شوند.

نارکولپسی در زنان 50% بیشتر از مردان است. کارشناسان معتقدند که از هر 2000 نفر، یک نفر مبتلا به نارکولپسی است.

نارکولپسی (Narcolepsy) یا حمله‌ خواب چیست؟

نارکولپسی یک اختلال خواب است که موجب خواب آلودگی بیش از حد در طول روز می شود.

در یک چرخه خواب معمولی، افراد ابتدا وارد مرحله اولیه خواب شده و سپس به مراحل عمیق تر می روند. این زمانی است که خواب REM رخ می دهد. رسیدن به مرحله خواب REM حدود 60 تا 90 دقیقه زمان خواهد برد.

با این حال، برای افراد مبتلا به نارکولپسی، مرحله خواب REM* ، در یک چرخه معمولی خواب تنها 15 دقیقه و در ساعات بیداری، به طور متناوب اتفاق می افتد.

*مرحله خواب REM (حرکت سریع چشم) فازی از خواب است که در مقابل NREM قرار دارد. در این مرحله سوخت و ساز مغز و همچنین ضربان قلب افزایش می یابند. این مرحله از خواب، بدن انسان، تقریبا فلج شده و خواب و رویا عموما در این مرحله رخ می دهد.

انواع حمله‌ خواب

نارکولپسی دو نوع اصلی دارد: نوع یک و نوع دو.

نارکولپسی نوع یک (نارکولپسی همراه با کاتاپلکسی): نتایج آزمایشات نشان می دهند که فرد مبتلا تقریبا به طور کامل یک پیام‌ رسان عصبی به نام هیپوکریتین (Hypocretin) را از دست می دهد. این اتفاق ممکن است پس از تحریک عفونی یک بیماری خود ایمنی رخ دهد.

نارکولپسی نوع دو (نارکولپسی بدون کاتاپلکسی): معمولا با خواب آلودگی بیش از حد در طول روز و بدون ضعف ناگهانی همراه است.

لازم به ذکر است نارکولپسی گاهی در نتیجه یک مسئله زمینه ای مثلا یک ضربه (تروما) یا تومور آسیب رسان به هیپوتالوس ایجاد می شود. هیپوتالاموس بخشی از مغز است که با خواب در ارتباط می باشد.

بیشتر بخوانید:

تروما: ترمای روانی چیست؟

علائم

علامت اصلی نارکولپسی (حمله خواب)، خواب آلودگی بیش از حد در طول روز است.

البته ممکن است علائم دیگری چون کاتاپلکسی، توهمات خواب (Hypnagogic hallucinations) و فلج خواب (Sleep paralysis) نیز وجود داشته باشد.

نارکولپسی می تواند باعث اختلال در الگوهای خواب شبانه نیز گردد. البته به طور کلی، فرد مبتلا به حمله‌ خواب معمولا، همان اندازه ای را در خواب می گذراند که فرد سالم می خوابد.

خواب آلودگی بیش از حد در طول روز

افراد مبتلا به نارکولپسی معمولا احساس خواب آلودگی مداوم و تمایل به چرت زدن در روز (بیشتر در زمان های نامناسب) را دارند.

آنها همچنین ممکن است علائم زیر را تجربه کنند:

مه مغزی (Brain fog)
تمرکز ضعیف
کاهش انرژی
زوال حافظه
خستگی
روحیه افسرده

توهمات خواب (Hypnagogic hallucinations)

توهمات خواب، واضح و اغلب ترسناک هستند. این توهمات در هنگام خواب اتفاق می افتند.

این اتفاقات ممکن است ناشی از ترکیب بیداری و خواب دیدن در مرحله خواب REM باشد.

کاتاپلکسی (Cataplexy)

کاتاپلکسی به ضعف ناگهانی عضلات تاثیرگذار بر روی صورت، گردن و زانوها اطلاق می شود.

بعضی از افراد ضعف خفیفی مثل افتادن سر یا فک را تجربه کرده اما موارد شدیدتر ممکن است باعث افتادن فرد شوند.

این ضعف موقتی است و 2 دقیقه یا کمتر زمان خواهد برد اما می تواند منجر به سقوط یا حوادث دیگر شود.

عوامل محرک کاتاپلکسی، احساسات شدید و قوی مثل سورپرایز شدن، خنده و یا عصبانیت را شامل می شود.

فلج خواب (Sleep paralysis)

فلج خواب به یک حالت ناتوانی در حرکت و صحبت در هنگام خواب یا بیداری اطلاق می شود.

بخش های مختلف این اتفاق می توانند از چند ثانیه تا چندین دقیقه زمان ببرند.

بعد از فلج خواب، فرد بهبود پیدا کرده و توانایی کامل برای حرکت و صحبت را مجددا باز می یابد.

روش های درمان حمله خواب

در حال حاضر هیچ درمانی برای حمله‌ خواب وجود ندارد، اما بعضی درمان های پزشکی و سبک زندگی ممکن است به بهبود آن کمک کنند.

در ادامه با جزئیات بیشتر به معرفی آنها پرداخته شده است:

درمان خواب آلودگی

یکی از راه های درمان حمله خواب اصلاح رفتار است. افراد ممکن است در طول روز به 15 تا 20 دقیقه چرت زدن نیاز داشته باشند.

پزشک ممکن است با تجویز یک داروی محرک سیستم عصبی مرکزی بدن، از خواب آلودگی جلوگیری کند. اگرچه هنوز هیچ دارویی به طور کامل بر روی این اتفاق موثر نیست.

گزینه های درمانی عبارتند از:

مودافینیل (Modafinil)
آرمودافینیل (Armodafinil)
دگزامفتامین (Dexamphetamine)
متیل‌ فنیدات (Methylphenidate)

مودافينيل و آرمودافينيل معمولاً اولين انتخاب ها هستند.

سایر داروها قدیمی تر بوده و ممکن است باعث وابستگی دارویی شوند. همچنین می توانند منجر به تحریک پذیری، اضطراب، تغییر در ریتم قلبی و سایر عوارض جانبی شوند.

درمان کاتاپلکسی

سدیم اکسی بات (Sodium oxybate) با دریافت تاییدیه از سازمان غذا و دارو (FDA) برای درمان خواب آلودگی بیش از حد در طول روز، بدخوابی شبانه و کاتاپلکسی استفاده می شود. عوارض جانبی این دارو کم بوده و تداخل ناچیزی با دیگر داروها دارد.

داروهای ضدافسردگی می توانند در مدیریت کاتاپلکسی کمک کننده باشند، اما اثرات نامطلوبی مانند فشار خون بالا و تغییر در ریتم قلبی را نیز به همراه دارند.

پزشک ممکن است با تغییر علائم، درمان را تغییر دهد.

درمان بهبود دهنده کیفیت زندگی

نارکولپسی می تواند تاثیر گسترده ای بر کیفیت زندگی افراد داشته باشد. پزشک ممکن است گزینه های زیر را برای مدیریت چالش ها به افراد مبتلا توصیه کند:

به دست آوردن حمایت عاطفی نزدیکان
دریافت مشاوره سلامت روان
استفاده از داروها و تکمیل فرم های ناتوانی (معلولیت) – در صورت لزوم
افزایش آگاهی در مورد تاثیر الکل و مواد مخدر بر روی نارکولپسی

تا زمان بهبودی کامل، افراد باید از هرگونه فعالیت تهدیدکننده سلامت مانند استفاده از ماشین آلات یا رانندگی خودداری کنند.

زندگی با نارکولپسی

در ادامه توصیه هایی در مورد سبک زندگی جمع آوری شده که می توانند کمک کننده باشند:

در طول روز به صورت مرتب چرت بزنید.
یک برنامه خواب منظم داشته باشید.
برنامه های درمانی پزشک خود را دنبال کنید.
حداقل 20 دقیقه در روز ورزش کنید. (4 تا 5 ساعت قبل از خواب ورزش را متوقف کنید).
از چند ساعت قبل از خواب کافئین و الکل مصرف نکنید.
از سیگار کشیدن به خصوص قبل از خواب خودداری کنید.
از مصرف وعده های غذایی سنگین قبل از خواب خودداری کنید.
قبل از رفتن به رختخواب ریلکس کنید. (مثلا دوش بگیرید).
از دمای مناسب اتاق خواب اطمینان حاصل کنید.
هنگام رانندگی احتیاط کنید.

علت

علت دقیق نارکولپسی هنوز ناشناخته است اما احتمالا علت آن کمبود هیپوکریتین‌ و اورکسین (آرکسین) است. مغز برای بیدار ماندن به این مواد شیمیایی نیاز دارد.

بعضی از ویژگی های ژنتیکی ممکن است خطر ابتلا به نارکولپسی را افزایش دهد. گاهی این بیماری ارثی است. بر اساس اطلاعات منتشر شده توسط مرکز اطلاعات بیماری های ژنتیکی و نادر، احتمالا ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی علت این بیماری است.

هیپوکریتین‌ یک پیام رسان عصبی است. در واقع هیپوکریتین‌ با تاثیر بر گروه های مختلف سلول های عصبی و نورون ها در مغز، باعث کنترل خواب و بیداری افراد می شوند. ناحیه هیپوتالاموس مغز، هیپوکریتین‌ تولید می کند.

در افراد مبتلا به نارکولپسی نوع یک، سطح هیپوکریتین‌ پایین است اما در نارکولپسی نوع دو اینطور نیست.

افراد برای بیدار ماندن به هیپوکریتین‌ نیاز دارند. در صورت عدم دسترسی به آن، مغز اجازه می دهد تا آثار خواب REM باعث تداخل در دوره های بیداری طبیعی شوند. در افراد مبتلا به نارکولپسی، بیماری منجر به خواب آلودگی بیش از حد در طول روز و ایجاد مشکلات خواب شبانه می شود.

آسیب مغزی، تومور و مشکلات دیگر مغزی گاهی ممکن است منجر به نارکولپسی شوند.

تشخیص

در ابتدا ممکن است پزشک نارکولپسی را با موارد دیگری اشتباه بگیرد. این امر بخاطر شباهت علائم آن با موارد زیر است:

اختلالات روانی
آپنه خواب
سندرم پای بی قرار

در واقع زمان لازم برای تایید تشخیص این بیماری بین 5 تا 10 سال است.

پزشک روند زیر را برای تشخیص ابتلای افراد به نارکولپسی طی می کند:

دریافت سوابق پزشکی و سابقه خواب بیمار
معاینه بدنی
انجام مطالعات خواب مانند آزمایش تست خواب یا پلی سومنوگرافی (Polysomnography) و آزمایش چندگانه خواب

مطالعات خواب می توانند به تایید تشخیص نارکولپسی کمک کنند.

افراد در کلینیک خواب تحت آزمایش پلی سومنوگرافی قرار می گیرند. آنها یک شب در کلینیک بستری شده و الگوهای خواب آنها توسط دستگاه Polysomnography اندازه گیری می شود.

آزمایش چندگانه خواب نیز چند ساعت بعد از آزمایش پلی سومنوگرافی انجام می شود.

سوالات پرسیده شده درباره سابقه خواب توسط متخصص مراقبت های پزشکی عبارتند از:

آیا در بیشتر روز خواب آلوده هستید؟
چند ساعت در شب می خوابید؟
آیا بعد از بیدار شدن خستگی تان در رفته است؟
چرت های شما سرحال کننده هستند؟
آیا هنگام خواب احساساتی غیرمعمول را تجربه می کنید؟
آیا در هنگام خواب یا بیدار شدن قادر به حرکت نیستید؟
آیا هنگام خندیدن یا عصبانیت دچار ضعف عضلانی یا غش می شوید؟

همچنین داشتن یک دفترچه خواب (جهت ثبت اطلاعات مربوط به خواب افراد) می تواند به تشخیص بهتر کمک کند.

چشم انداز

در حال حاضر روش درمان حمله خواب ناشناخته است. مصرف داروهای تجویز شده توسط پزشک و اصلاح بعضی از عادت های زندگی می تواند در مدیریت شرایط و ایمن ماندن در برابر بیماری اثربخش باشند.

دانشمندان در حال بررسی چگونگی تاثیر ژنتیک و سایر عوامل بر این بیماری هستند و امید است تا با گذشت زمان به موثرترین درمان حمله خواب دست پیدا کنند.

خواب / اختلالات خواب / بی خوابی نورولوژی / علوم اعصاب