پیری مغز امری اجتناب ناپذیر است اما راه هایی جهت کاهش سرعت افزایش سن مغز و معکوس کردن روند پیری وجود دارد. با این مقاله همراه شوید.

پیری مغز مسئله ای اجتناب ناپذیر است اما در همه ی افراد به یک شکل نیست. این مسئله همه ی افراد و مغز آنها را به شکلی متفاوت از دیگری تحت تاثیر قرار می دهد.

کاهش سرعت پیری مغز یا متوقف کردن آن، اکسیر دست یافتن به جوانی ابدی است.

اما آیا افزایش سن مغز بمانند یک سراشیبی لغزنده است که باید آن را بپذیریم یا اینکه روش هایی برای کاهش سرعت آن وجود دارد؟

مغز

مغز انسان که وزنی در حدود 3 پوند (1.36 کیلوگرم) دارد، با دارا بودن حدودا 100 میلیارد نورون که از طریق تریلیون ها سیناپس به هم متصل اند، یک شاهکار مهندسی خیره کننده است.

مغز در طول زندگی،‌ بیش از هر قسمت دیگر از بدن با تغییر رو برو می شود.

ساختار و عملکرد پیچیده ی مغز از زمانی که در سومین هفته از بارداری شروع به رشد می کند تا سنین پیری، همواره در حال تغییر است.

این تغییرات، شبکه ها و مسیرهای ارتباط دهنده ی مغز را نیز تحت تاثیر قرار می دهند.

مغز در طول چند سال اول زندگی، در هر ثانیه بیش از یک میلیون پیوند عصبی جدید ایجاد می کند.

اندازه ی مغز در دوران پیش از مدرسه چهار برابر افزایش یافته و در سن شش سالگی به حدود 90% از حجم بزرگسالی خود خواهد رسید.

لوب های پیشانی مغز مسئول عملکردهای اجرایی همچون برنامه ریزی، حافظه ی فعال و کنترل عواطف و رفتارها هستند.

این بخش ها آخرین بخش هایی از مغز هستند که به بلوغ می رسند و ممکن است تا سن 35 سالگی رشدشان کامل نشود.

همچنین بخوانید:

باورهای غلط درباره پیری

پیری طبیعی مغز

با افزایش سن افراد،‌ سیستم های بدن – از جمله مغز- به تدریج رو به کاهش خواهد رفت.

کاهش عملکرد مغزی با افزایش سن مرتبط است.

گفته شده است که افراد، اغلب در دهه‌ بیست سالگی با کاهش خفیف عملکرد در حافظه رو برو می شوند اما به این مسئله هیچ اهمیتی نمی دهند.

افراد مسن تر به دلیل ارتباط بین اختلال در حافظه و بیماری آلزایمر، در زمان کاهش عملکرد حافظه با نگرانی رو برو می شوند. با این حال باید گفت که آلزایمر و سایر گونه های زوال عقل، بخشی از روند طبیعی پیری مغز نیستند.

تغییرات معمول حافظه

تغییرات معمول حافظه که با پیری طبیعی همراه است عبارتند از:

دشواری در یادگیری مفاهیم جدید: به خاطر سپردن اطلاعات جدید می تواند زمان بیشتری ببرد.

انجام چند وظیفه به صورت همزمان: پردازش کند می تواند انجام فعالیت های موازی را دشوارتر کند.

به یاد آوردن اسامی و ارقام: حافظه استراتژیک که به یادآوری اسامی و ارقام کمک می کند در آغاز سن 20 سالگی شروع به افت کردن خواهد کرد.

به خاطر سپردن قرارهای ملاقات: اگر در رابطه با قرارهای ملاقات یادآوری صورت نگیرد، مغز اطلاعات مربوط به آنها را در حافظه ذخیره نموده و بدون در اختیار داشتن چیزی که حافظه را تحریک کند قادر به یادآوری این موارد نخواهد بود.

برخی از مطالعات نشان می دهند که یک سوم افراد مسن با مشکلات حافظه ی اخباری دست و پنجه نرم می کنند. این حافظه مربوط به حقایق یا رخدادهایی است که مغز آنها را ذخیره کرده و قادر به بازیابی آنها است.

با این حال برخی از مطالعات دیگر حاکی از این هستند که یک پنجم افراد هفتاد ساله در آزمایشات شناختی به خوبی افراد بیست ساله عمل کرده اند.

هم اکنون محققان در حال قرار دادن تکه های پازل بزرگ مغز در کنار یکدیگر هستند تا بتوانند دریابند که مغز در طول زمان به چه شکل تغییر می کند که می تواند این دگرگونی ها را پدید آورد.

تغییرات مغز:

تغییرات کلی که محققان گمان می کنند در طول افزایش سن مغز پدید می آیند عبارتند از:

توده مغزی: جمع شدگی و انقباض در بخش های لوب پیشانی و هیپوکامپ- مناطقی که در عملکرد شناختی بالاتر و کدگذاری خاطرات جدید نقش دارند- از حدود 60 تا 70 سالگی آغاز می شود.

تراکم قشری: این مورد به نازک شدن لایه ی خارجی مغز به دلیل کاهش اتصالات سیناپسی اشاره دارد. ارتباطات کمتر با پردازش شناختی کندتر مغز مرتبط است.

ماده سفید مغز: ماده سفید از فیبرهای عصبی میلین که به صورت دسته ای در مسیرهای مغزی قرار گرفته اند و پیام های عصبی را در میان سلول های مغزی انتقال می دهند، تشکیل شده است. محققان تصور می کنند که میلین با افزایش سن تحلیل رفته و در نتیجه روند پردازش کندتر و عملکرد شناختی کاهش می یابد.

سیستم پیام رسان عصبی: تحقیقات نشان می دهند که مغز با افزایش سن پیام رسان های شیمیایی کمتری تولید می کند. این موضوع سبب کاهش فعالیت دوپامین،‌ استیل کولین، سروتونین و نور اپی نفرین می شود که در نهایت می تواند سبب کاهش حافظه، افت شناختی و افزایش افسردگی شود.

محققان با درک اساس عصبی افت شناختی و کاهش حافظه، قادر خواهند بود تا دریابند کدام درمان ها و استراتژی ها می توانند به کاهش سرعت تحلیل مغز یا پیشگیری از آن کمک کنند.

یافته های اخیر در زمینه پیری مغز

مطالعات متعدد مغزی برای حل معمای پیچیده ی پیری مغز در حال انجام است. دانشمندان همواره در حال دست یافتن به اطلاعات جدیدی در این زمینه هستند.

بخش های زیر برخی از این موارد را با جزئیات بیشتری شرح می دهد.

سلول های بنیادی

در سال 2017 محققان کالج پزشکی آلبرت اینشتین در نیویورک سیتی، با مطالعه روی موش ها دریافتند که سلول های بنیادی موجود در هیپوتالاموس مغز احتمالا چگونگی سرعت افزایش سن در بدن را کنترل می کنند.

دکتر دانگ شنگ چای، پروفسور داروشناسی مولکولی در این مورد می گوید: « تحقیق ما نشان می دهد که تعداد سلول های بنیادی عصبی موجود در هیپوتالاموس به طور طبیعی در طول عمر حیوان کاهش یافته و این کاهش سلولی سبب افزایش سرعت پیری خواهد شد.»

وی افزود: « ما همچنین دریافتیم که تغییرات حاصل از این کاهش سلولی برگشت ناپذیر نیستند. با ایجاد دوباره ی این سلول های بنیادی یا مولکول هایی که این سلول ها تولید می کنند، می توان جنبه های مختلف افزایش سن در بدن را کاهش و حتی معکوس کرد.»

تزریق سلول های بنیادی هیپوتالاموس به مغز موش های پیر و مسنی که سلول های بنیادی آن ها از بین رفته بود، روند پیری را کاهش و یا معکوس کرد.

محققان بیان می دارند که این اولین قدم در جهت کاهش سرعت فرایند پیری و در نتیجه درمان مشکلات مربوط به افزایش سن است.

ابر پیرها

ابر پیرها (SuperAgers) گروه نادری از افراد بالای 80 سال هستند که حافظه ی آنها به خوبی افراد سالمی است که چند دهه از آنها جوان ترند.

تحقیقات دانشمندان یک دانشکده پزشکی در شیکاگو، به مقایسه ی این افراد با گروه کنترلی که از افرادی با همین سن تشکیل شده بود، پرداخت.

دانشمندان دریافتند که مغز ابر پیرها با سرعت کمتری نسبت به افراد همسن آنها، تحلیل می یابد.

این موضوع سبب خواهد شد تا این افراد بواسطه افزایش سن، در برابر از دست رفتن طبیعی حافظه مقاومت بیشتری از خود نشان دهند.

این نشان می دهد که زوال ذهنی و افت شناختی در نتیجه ی افزایش سن یک امر اجتناب ناپذیر نیست.

امیلی روگالسکی استادیار دانشگاه چنین بیان می دارد: «ما دریافتیم که ابر پیرها در برابر سرعت طبیعی افت مغزی که در میان افراد هم سن با آنها به چشم می خورد مقاومت دارند. این افراد قادر هستند تا بین طول عمر و سلامتی تعادل ایجاد کنند. این افراد واقعا سالم بوده و سال های پایانی زندگی خود را با لذت سپری می کنند.»

محققان امیدوارند که بتوانند با بررسی ویژگی های منحصر به فرد افراد ابر پیر، از عوامل بیولوژیکی که سبب حفظ حافظه در سنین بالا می شود پرده بردارند.

درمان هایی برای کاهش سرعت پیری مغز

محققان چندین عامل که سبب تسریع روند پیری مغز می شوند را کشف کرده اند.

بعنوان مثال چاقی در میانسالی می تواند پیری مغز را حدود 10 سال تسریع کند.

همچنین شکر و انواع مختلف نوشابه با عدم سلامت مغزی مرتبط هستند.

بسیاری از شواهد نشان می دهند افرادی که کمترین میزان افت شناختی و کاهش حافظه را بروز می دهند دارای برخی عادات مشترک هستند.

این عادات عبارتند از:

انجام فعالیت های فیزیکی منظم
پرداختن به فعالیت های محرک فکری
فعالیت اجتماعی
مدیریت استرس
داشتن رژیم غذایی سالم
خواب خوب

تحقیقات اخیر راه های زیادی را ارائه داده اند که افراد می توانند با بکار گیری آنها کنترل سلامت خود را به دست بگیرند. این راه ها در کاهش سرعت روند پیری مغز موثرند:

ورزش کردن

یکی از روش هایی که همواره سبب کنترل زوال ذهنی ناشی از افزایش سن می شود، داشتن تمرینات فیزیکی است.

داشتن ترکیبی از ورزش های هوازی و مقاومتی با شدت متوسط به مدت حداقل 45 دقیقه در هر جلسه و در بیشتر روزهای هفته، می تواند سبب ارتقاء چشمگیر قدرت مغزی در افراد 50 سال به بالا گردد.

همچنین تحقیق دیگری که در دانشگاه میامی فلوریدا صورت گرفت نشان داد که افراد بالای 50 سالی که کم ورزش می کردند و یا اصلا تمرینات فیزیکی نداشتند، 5 سال زودتر از افرادی که تمرینات متوسط یا شدید انجام می دادند به افت حافظه دچار شدند.

شایان ذکر است که فعالیت جسمانی سبب می شود تا افزایش سن مغز، 10 سال کاهش پیدا کند.

همچنین رقصیدن می تواند تاثیرات ضد پیری بر روی مغز افراد بزرگسال داشته باشد.

مطالعه ای که در مرکز بیماری های نورودژنراتیو آلمان انجام شد، نشان داد اگرچه ورزش منظم می تواند علائم پیری مغز را معکوس کند، اما بیشترین تاثیر در میان افراد رقصنده بود.

نواختن موسیقی

محققان یکی از مراکز علمی کانادا، دریافته اند که چرا نواختن آلت موسیقی می تواند به افراد مسن کمک کند تا از کاهش حافظه و افت شناختی ناشی از افزایش سن جلوگیری و مهارت های شنیداری خود را حفظ کنند.

محققان دریافتند که یادگیری نواختن آهنگ با آلت موسیقی سبب تغییر موج های مغزی می شود. این تغییر به شکلی است که مهارت های شنیداری و سمعی شخص را ارتقا می بخشد.

تغییر فعالیت مغزی نشان می دهد که مغز برای جبران بیماری ها و صدماتی که از توانایی شخص در انجام وظایف خود جلوگیری می کند، خود را مجددا مخابره می کند.

دکتر برنارد راس بیان می کند: « فرض بر این است که برای عمل نواختن موسیقی به همکاری بسیاری از سیستم های مغزی از جمله سیستم‌های شنوایی، حرکتی و ادراکی نیاز است.»

وی می افزاید: « این اولین مطالعه ای بود که در آن تغییرات مستقیم مغزی را پس از یک جلسه مشاهده کردیم. این تحقیق نشان داد که ایجاد موسیقی سبب تغییر چشمگیری در فعالیت مغزی می شود.»

داشتن رژیم غذایی سالم

عامل کلیدی اصلی در سلامت مغز، رژیم غذایی است.

محققان در سال 2018، اسیدهای چرب امگا 3 و امگا 6 موجود در خون را با افزایش سلامت سن مغز مرتبط دانستند.

همچنین مطالعه دیگری نشان داد که مصرف غذاهای موجود در رژیم های مدیترانه ای یا MIND سبب کاهش خطر مشکلات مربوط به حافظه در افراد مسن می شود.

تحقیقی دیگر نشان داد که افراد میانسالی که دارای سطوح بالاتر لوتئین هستند، در مقایسه با افراد هم سن خود دارای پاسخ عصبی مشابه با افراد جوان تر هستند.

ماده لوتئین در سبزیجات برگ سبز مثل کلم پیچ و اسفناج و همچنین تخم مرغ و آووکادو موجود است.

نویسنده ارشد این تحقیق، آنه واک که دانشجوی مقطع پسا دکتری است، چنین می گوید: « افراد با افزایش سن با افت طبیعی مغز مواجه می شوند. با این حال تحقیق ما نشان داده است که این فرایند می تواند زودتر از زمان انتظار آغاز شود. شما حتی ممکن است در دهه 30 زندگی با برخی از این تغییرات مواجه شوید.»

وی چنین می افزاید: « می خواهیم بدانیم که رژیم غذایی چطور می تواند در طول زندگی بر روی ذهن تاثیر بگذارد. اگر لوتئین بتواند بر روی افت مغزی تاثیر بگذارد، باید افراد را تشویق کنیم تا غذاهای غنی از لوتئین را مصرف کنند. این افراد باید در سنینی که لوتئین بیشترین تاثیر را بر روی بدن دارد،‌ از این ماده استفاده کنند.»

جمع بندی

با توجه به اینکه سن جمعیت در حال افزایش است، بسیار مهم است که تغییرات ذهنی که با افزایش سن مرتبط هستند را مورد توجه قرار دهیم.

اگرچه سوالات زیادی در زمینه افزایش سن مغزی / پیری مغز وجود دارد اما تحقیقات در حال پیشرفت و یافتن تغییرات عملکرد ذهنی و حافظه ای ما در طول زندگی هستند.

همچنین این تحقیقات بر شیوه هایی که می توانیم از طریق آنها توانایی های ذهنی خود را حفظ کنیم و با افزایش سن به ارتقا کیفیت زندگی خود بپردازیم، تاکید دارند.

آلزایمر / زوال عقل سالمندی / پیری مغز و اعصاب نورولوژی / علوم اعصاب