همه چیز درباره احتباس آب در بدن (Water retention)

احتباس آب یا مایعات در بدن زمانی اتفاق می افتد که مشکلی در یک یا چند مکانیزم بدن برای حفظ سطح مایعات وجود داشته باشد. علائم اصلی این احتباس، تورم و ناراحتی است.

سیستم گردش خون، کلیه ها، سیستم لنفاوی، عوامل هورمونی و سایر سیستم های بدن در حفظ سطح مناسب مایعات نقش دارند. در صورت بروز مشکل در یک یا چند سیستم بدن ممکن است احتباس مایعات – و در غیر این صورت ادم (Edema) یا ورم – رخ دهد.

ادم یا ورم می تواند هر ناحیه ای از بدن را تحت تاثیر قرار دهد. دلایل مختلفی برای بروز آن وجود دارد.

در این مقاله به بررسی علل و علائم احتباس آب در بدن و نحوه درمان آن خواهیم پرداخت.

 

علائم

علائم احتباس مایعات به ناحیه تحت تاثیر بستگی دارد. نواحی شایع ایجاد آن شامل ساق پا، دست ها، شکم و قفسه سینه است.

علائم ایجاد شده در پاها و دست ها عبارتند از:

• ورم
• تغییر رنگ پوست
• براق شدن و پف کردن پوست
• نواحی در پوست که در هنگام فشار با انگشت فرو رفته باقی می مانند – ادم گوده گذار (Pitting Edema)
• درد و حساس شدن دست و پا
• سفتی مفاصل
• افزایش وزن

احتباس مایعات می تواند نواحی زیر را هم تحت تاثیر قرار دهد:

مغز

احتباس مایعات در مغز که به آن هیدروسفالی (Hydrocephalus) نیز گفته می شود، می تواند علائمی مانند استفراغ، تاری دید، سر درد و مشکل در حفظ تعادل ایجاد کند. این وضعیت می تواند کشنده باشد.

ریه ها

وجود مایعات بیش از حد در ریه ها یا ادم ریوی (pulmonary edema) می تواند نشان دهنده یک مشکل جدی در قلب یا سیستم تنفسی باشد. علائم آن شامل مشکل در تنفس، سرفه، درد قفسه سینه و ضعف است و می تواند بر توانایی ریه ها در تامین اکسیژن بدن تاثیر بگذارد.

 

درمان

ادم در بسیاری از موارد بدون درمان برطرف می شود.

در صورت وجود یک بیماری زمینه ای پزشک بر روی درمان آن تمرکز خواهد کرد.

مصرف داروهای ادرار آور (Diuretics) یکی از گزینه های درمانی است. این درمان می تواند به کلیه ها در تخلیه مایعات از بدن کمک کند. این روش معمولا یک گزینه کوتاه مدت است و می تواند عوارض جانبی مثل کم آبی بدن، افزایش احتباس آب در بدن و آسیب کلیه ایجاد کند.

 

دلایل

بدن انسان برای تنظیم سطح آب خود از یک سیستم پیچیده  استفاده می کند. عوامل هورمونی، سیستم قلبی عروقی، سیستم ادراری، کبد و کلیه ها همگی در این سیستم نقش دارند. در صورت بروز مشکل در هر یک از این قسمت ها ممکن است بدن قادر به تخلیه مناسب مایعات نباشد.

در ادامه به بررسی علل احتمالی احتباس مایعات با جزئیات بیشتری خواهیم پرداخت.

 

آسیب مویرگی

مویرگ ها رگ های خونی بسیار کوچکی هستند که نقش اساسی در مدیریت تعادل مایعات در بدن دارند. مصرف بعضی از داروها مثل داروهای موثر در کنترل فشار خون بالا می توانند به مویرگ ها آسیب وارد کنند.

مویرگ ها مایعات را به بافت های اطراف منتقل می کنند. این مایعات که با عنوان مایعات بینابینی (Interstitial fluid) شناخته می شوند، مواد مغذی و اکسیژن سلول ها را تامین می کنند. این مایعات پس از رساندن مواد مغذی به مویرگ ها بر می گردند.

در صورت آسیب دیدگی مویرگ ها، ادم یا ورم ایجاد می شود. مشکلات احتمالی تغییر فشار داخل مویرگ ها و نشت بیش از حد دیواره های مویرگی را شامل می شوند.

در صورت بروز این مشکلات، مایعات زیادی از مویرگ ها خارج و درون فضای بین سلول ها وارد می شوند. در صورت جذب نشدن مجدد این مایعات توسط مویرگ ها، در بافت باقی مانده و منجر به ایجاد تورم و احتباس آب در بدن می شوند.

بعضی از افراد به علت ابتلا به یک بیماری نادر به نام سندرم نشت مویرگی سیستمیک (Systemic leaky capillary syndrome) این نوع ورم یا ادم را تجربه می کنند.

 

نارسایی احتقانی قلب

عمل پمپاژ خون توسط قلب به حفظ فشار نرمال درون رگ ها کمک می کند. در صورت توقف عملکرد موثر قلب، فشار خون دچار تغییر خواهد شد. احتباس مایعات می تواند ناشی از این وضعیت باشد.

ممکن است علاوه بر ساق و مچ پاها، ریه ها هم دچار تورم شوند، که منجر به سرفه های مزمن و مشکلات تنفسی می شود.

در نهایت، نارسایی احتقانی قلب می تواند منجر به ایجاد مشکلات تنفسی و فشار روی قلب شود. بنابراین این وضعیت هم می تواند کشنده باشد.

 

سیستم لنفاوی

سیستم لنفاوی حمل کننده لنف ها در بدن است. لنف مایعی حاوی گلبول های سفید خون است که به سیستم ایمنی کمک می کند از بدن در برابر عفونت ها دفاع کند. از آنجایی که سیستم لنفاوی مایعات لنفاوی را منتقل کرده و دوباره جذب می کند، می تواند به بدن در حفظ تعادل مایعات کمک کند.

در صورت بروز مشکلی که از عملکرد صحیح سیستم لنفاوی جلوگیری کند، مایعات می توانند در اطراف بافت ها جمع شوند. این وضعیت می تواند منجر به تورم در قسمت های مختلف بدن از جمله شکم، مچ و ساق پاها بشود.

سرطان، عفونت و انسداد هم می توانند باعث ایجاد مشکل در این سیستم شوند.

 

کلیه ها

کلیه ها خون را تصفیه کرده و به حفظ سطح مایعات در بدن کمک می کنند.

مواد زائد، مایعات و سایر مواد وارد لوله های کوچکی در کلیه می شوند که نقش فیلتر را دارند. جریان خون هر چیزی که قابل استفاده برای بدن باشد جذب کرده و مواد زائد را توسط ادرار دفع می کند. 

در صورتی که کلیه ها به درستی کار نکنند قادر به از بین بردن مواد زائدی مانند مایعات و سدیم نخواهند بود. بنابراین این مایعات در بدن باقی خواهند ماند.

به عنوان مثال، ممکن است افراد مبتلا به بیماری مزمن کلیوی دچار تورم در اندام تحتانی (پاها)، دست ها و یا صورت شوند.

 

بارداری

در دوران بارداری بدن بیش از حد معمول آب نگه می دارد و این وضعیت می تواند منجر به تورم در پاها – به خصوص در هوای گرم و یا بعد از ایستادن طولانی مدت – شود.

تغییرات هورمونی و تحمل وزن اضافی در شکم نیز می تواند در ایجاد آن نقش داشته باشند.

این وضعیت معمولا خطرناک نیست و اغلب پس از زایمان برطرف می شود.

وخامت ناگهانی تورم، ممکن است نشانه ای از پره‌اکلامپسی (Pre-eclampsia) باشد. این مشکل نوعی فشار خون بالا است که می تواند به مادر و جنین آسیب برساند.

 

همچنین بخوانید:

عارضه بارداری پره اکلامپسی (کلیک)

 

افرادی که در طول بارداری دچار سردرد، استفراغ، احساس درد در زیر دنده ها یا مشکلات بینایی به همراه تشدید تورم می شوند، باید فورا به پزشک مراجعه کنند.

 

کم تحرکی

افراد دارای مشکلات حرکتی یا لایف استایل کم تحرک هم ممکن است در ناحیه پا دچار ورم یا ادم شوند. استفاده کم می تواند باعث از بین رفتن قدرت پمپ عضله ساق پا شود.

ممکن است موارد زیر کمک کننده باشند:

• بالا نگه داشتن پاها
• پوشیدن جوراب طبی-فشاری
• انجام ورزش هایی مانند بالا و پایین آوردن پا و یا چرخاندن مچ پا

چاقی

افراد چاق ممکن است به علت حمل وزن اضافی دچار تورم شوند. چاقی خطر ابتلا به فشار خون بالا، بیماری های کلیوی و بیماری ها قلبی را هم افزایش می دهد و همه این عوامل می توانند منجر به ورم یا ادم شوند.

چاقی خطر ابتلا به سندرم متابولیک را هم که شامل دیابت نوع 2، فشار خون بالا و سایر بیماری ها است، افزایش می دهد.

 

همچنین بخوانید:

همه چیز درباره سندروم متابولیک (کلیک)

 

سوءتغذیه

آلبومین پروتئینی است که به بدن در کنترل مایعات کمک می کند. کمبود شدید پروتئین ممکن است بدن را در برگرداندن مایع بینابینی به داخل مویرگ ها دچار مشکل کند.

ممکن است افراد در صورت سوءتغذیه شدید، دچار کواشیورکور (Kwashiorkor) شوند. علائم شامل از دست دادن توده عضلانی و بزرگ شدن شکم است. این وضعیت به دلیل احتباس مایعات در بافت های بدن اتفاق می افتد.

 

عفونت ها و آلرژی ها

نقش سیستم ایمنی، دفاع از بدن در برابر بیماری و عفونت است. هنگامی که سیستم ایمنی یک مهاجم ناخواسته مانند باکتری یا آلرژن (ماده حساسیت زا) را شناسایی کند، به آن حمله می کند. ایجاد التهاب بخشی از این روند است.

با بروز التهاب، بدن هیستامین آزاد می کند. هیستامین باعث عریض تر شدن شکاف بین سلول های دیواره مویرگ ها می شود. این اتفاق به منظور رسیدن گلبول های سفید خون به محل التهاب و مبارزه با عفونت رخ می دهد.

با این حال، این وضعیت می تواند منجر به نشت مایعات مویرگی به بافت های اطراف شود. تورم حاصل از این وضعیت معمولا کوتاه مدت خواهد بود.

افراد مبتلا به التهاب بلندمدت، ممکن است احتباس آب در بدن را تجربه کنند.

 

همچنین بخوانید:

همه چیز درباره التهاب (کلیک)

 

داروها

مصرف بعضی داروها منجر به احتباس آب در بدن می شود.

این داروها عبارتند از:

• مسدود کننده های کانال کلسیم
• داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی
• گاباپنتین (Gabapentin)
• بعضی از داروهای هورمونی مثل بعضی از قرص های جلوگیری از بارداری
• پردنیزون (Prednisone)، که یک کورتیکواستروئید است
• بعضی از داروهای دیابت

افرادی که در هنگام مصرف دارو نگران ایجاد تورم هستند باید با پزشک خود مشورت کنند. ممکن است پزشک دوز مصرفی را تغییر داده و یا گزینه دیگری را پیشنهاد کند.

ورم یا ادم می تواند در اثر مصرف قرص های جلوگیری از بارداری ایجاد شود.

 

شرایط هورمونی

عدم تعادل هورمون ها می تواند به روش های زیر منجر به احتباس مایعات در بدن شود:

قاعدگی: تغییر در تعادل هورمون ها می تواند منجر به تجمع مایعات قبل از قاعدگی شود. در نتیجه ممکن است فرد نفخ و حساسیت در پستان را تجربه کند.

مشکلات تیروئید: غده تیروئید هورمون هایی آزاد می کند که در کنترل سطح مایعات بدن نقش دارند. بنابراین افراد مبتلا به مشکلات غده تیروئید ممکن است احتباس آب در بدن را تجربه کنند.

سندرم کوشینگ (Cushing’s syndrome): در این وضعیت غده فوق کلیه یا آدرنال به تولید بیش از حد هورمون استروئید پرداخته و باعث ایجاد تورم در پاها می شود.

هنگامی که مایعات در قسمت تحتانی بدن تجمع کنند، ادم تعلیقی یا (Dependent edema) ایجاد می شود.

 

درمان های خانگی

بعضی از علل ایجاد کننده احتباس مایعات در بدن نیاز به درمان پزشکی دارند. البته ممکن است درمان های خانگی به تسکین علائم آن کمک کنند. در ادامه به بررسی بعضی از آنها با جزئیات بیشتر می پردازیم.

داروهای گیاهی

بعضی از گیاهان، ادرار آور طبیعی هستند. به عنوان مثال، عصاره گل قاصدک یا Taraxacum officinale در کاهش آب جمع شده در بدن موثر عمل می کند. 

طبق اعلام مرکز ملی بهداشت مکمل و یکپارچگی (NCCIH) گل قاصدک به عنوان یک ماده غذایی کاملا بی خطر است. اگرچه هیچ شواهد علمی برای استفاده از آن به عنوان دارو یا یک درمان ایمن وجود ندارد. حتی ممکن است بعضی از افراد به آن حساسیت داشته باشند.

افراد باید قبل از مصرف این دارو یا سایر داروهای گیاهی با پزشک مشورت کنند. به عنوان مثال، مصرف داروهای ادرار آور برای افراد مبتلا به بیماری کلیوی مناسب نیست.

 

بالا بردن

در صورتی که افراد در اندام تحتانی (پاها) خود ورم یا ادم داشته باشند، ممکن است اقدامات زیر موثر عمل کند:

• هر روز چندین بار در حالت نشسته پاها را بالاتر از سطح قلب ببرند.
• در هنگام خواب پای آسیب دیده را روی یک بالش قرار داده تا از سطح قلب بالاتر قرار بگیرد.
• هنگامی که ناحیه آسیب دیده را محکم گرفته و به آرامی به سمت قلب می برید، آن را ماساژ دهید.

 

لباس پوشیدن

ممکن است افراد مبتلا به ورم یا ادم تمایل به پوشیدن لباس های گشاد داشته باشند. علت آن راحت تر بودن و فراهم شدن شرایط مناسب برای گردش مایعات است.

به منظور افزایش گردش خون در اندام تحتانی (پاها) از جوراب های ساپورت استفاده کنید.

 

رژیم غذایی

یکی از راه های کنترل احتباس آب در بدن از طریق رژیم غذایی، کاهش مصرف نمک است.

همچنین یک مطالعه نشان داد که افزایش مصرف منیزیم و ویتامین B6 می تواند باعث کاهش علائم سندرم پیش از قاعدگی از جمله ادم شود. منابع غذایی حاوی منیزیم شامل لوبیا، آجیل، غلات سبوس دار و سبزیجات برگی است. ویتامین B6 نیز در موز، گردو و سیب زمینی وجود دارد.

مکمل هایی مثل ویتامین B6 و منیزیم برای خرید به صورت آنلاین در دسترس هستند. همیشه قبل از مصرف هر گونه مکمل با پزشک مشورت کنید.

 

پیشگیری

 

برای کاهش یا پیشگیری از احتباس آب در بدن اقدامات زیر را انجام دهید:

• مدیریت وزن
• ورزش منظم
• پوشیدن جوراب های ساپورت (در صورت وجود ادم در اندام تحتانی یا پاها)
• اجتناب از نشستن یا ایستادن طولانی مدت
• استراحت کردن در هنگام راه رفتن در مسیرهای طولانی
• اجتناب از قرار گرفتن در معرض حرارت شدید مثل حمام، دوش گرفتن و سونا داغ

اگرچه همیشه نمی توان از احتباس مایعات جلوگیری کرد اما پیروی از یک رژیم غذایی سالم و انجام ورزش زیاد می تواند به کاهش خطر کمک کند.

 

جهت مشاهده محصولات مکمل و سایر محصولات داروخانه آنلاین اویرو کلیک کنید