فنتانیل (Fentanyl): نحوه مصرف و عوارض جانبی

فنتانیل یک داروی مسکن مخدر قوی است که برای تسکین و درمان درد شدید استفاده می شود؛ اطلاعات – نحوه مصرف و عوارض جانبی آن را بخوانید.

 

سرفصل های مورد نظر خود را سریعتر بیابید:

1- فنتانیل چیست↓

2- حقایق کلیدی↓

3- چه افرادی می توانند / نمی توانند فنتانیل مصرف کنند؟↓

4- نحوه و زمان مصرف فنتانیل↓

5- مصرف فنتانیل همراه سایر مسکن ها↓

6- عوارض جانبی فنتانیل↓

7- نحوه کنار آمدن با عوارض جانبی فنتانیل↓

8- مصرف در دوران بارداری و شیردهی↓

9- احتیاط در مصرف با داروهای دیگر↓

 

1- درباره فنتانیل

فنتانیل (Fentanyl) یک داروی مسکن مخدر قوی است.

از این دارو برای درمان  و تسکین درد شدید، به عنوان مثال در حین یا بعد از عمل جراحی یا یک آسیب دیدگی جدی و یا درد ناشی از سرطان استفاده می شود.

همچنین از این دارو برای سایر دردهای بلند مدتی که به مسکن های ضعیف تر واکنشی ندارند، استفاده می شود.

تهیه فنتانیل فقط با نسخه پزشک ممکن است.

این دارو به اشکال زیر عرضه می شود:

• پچ هایی برای قرارگیری بر روی پوست.
• قرص های مکیدنی که در دهان حل می شوند.
• اسپری بینی
• نمونه تزریقی (معمولا فقط در بیمارستان مورد استفاده قرار می گیرد.)

از پچ های فنتانیل برای تسکین درد های بلند مدت استفاده می شود. همچنین ممکن است در صورت وجود درد بیشتر و پاسخگو نبودن سایر مسکن ها، پزشک مصرف انواع دیگر فنتانیل را تجویز کند.

نام های تجاریاین دارو: Durogesic، Matrifen، Fencino، Fentalis، Suplimaze و Actiq

 

همچنین بخوانید:

تاثیر مسکن ها در جلوگیری از ابتلا به کووید 19 (کلیک)

 

2- حقایق کلیدی

• فنتانیل با مسدود کردن مسیر سیگنال های درد از طریق اعصاب منتهی به مغز عمل می کند.
• شایع ترین عوارض جانبی مصرف فنتانیل، یبوست، احساس بیماری و خواب آلودگی هستند.
• ممکن است مصرف فنتانیل اعتیاد آور باشد اما در صورت استفاده از آن برای تسکین درد و مراجعه منظم به پزشک، این امر به ندرت اتفاق می افتد
• بهتر است در هنگام شروع مصرف فنتانیل از نوشیدن الکل خودداری کنید. این امر به احتمال زیاد باعث ایجاد عوارض جانبی مانند احساس خواب آلودگی و کسالت می شود.
• در صورت هرگونه درمان یا آزمایش، در خصوص استفاده از پچ های فنتانیل پزشک یا پرستار خود را مطلع کنید. همچنین در هنگام دریافت نسخه یا خرید سایر داروها، داروساز را از این امر آگاه کنید.

 

3- چه افرادی می توانند / نمی توانند فنتانیل مصرف کنند؟

بیشتر بزرگسالان می توانند فنتانیل را برای تسکین درد مصرف کنند.

بعضی از پچ های فنتانیل را می توان برای کودکان بالاتر از 2 سال استفاده کرد.

با این حال خردسالان و افراد مسن بیش از بقیه دچار عوارض جانبی مصرف فنتانیل خواهند شد.

استفاده از پچ های فنتانیل معمولا فقط در صورت مصرف دیگر دارو های مسکن مخدر قوی صورت می گیرد.

پزشک معمولا دوز مصرفی آن را با توجه به میزان مصرف سایر دارو های مسکن های مخدر تعیین می کند.

مصرف فنتانیل برای بعضی از افراد مناسب نیست.

در صورت داشتن شرایط زیر پزشک یا داروساز خود را مطلع کنید:

• سابقه واکنش آلرژیک به مصرف فنتانیل یا سایر داروها
• مشکلات تنفسی مانند آسم یا بیماری ریوی
• اعتیاد به الکل یا نوشیدن زیاد آن
• آسیب دیدگی از ناحیه سر یا وضعیتی که باعث تشنج شود.
• ضربان قلب نامنظم (آریتمی)
• مشکلات غده فوق کلیوی
• مشکلات کلیوی یا کبدی
• پروستات بزرگ شده
• فشار خون پایین
• در حال تلاش برای بارداری، باردار بودن یا شیردهی

 

4- نحوه و زمان مصرف فنتانیل

مصرف این داروی مسکن مخدر طبق دستورالعمل پزشک، دارای اهمیت است.

دوز مصرفی فنتانیل در افراد مختلف، متفاوت است.

میزان دوز مصرفی به مقدار درد، نحوه واکنش به سایر مسکن ها و ایجاد هرگونه عوارض جانبی نسبت به مصرف فنتانیل بستگی دارد.

قرص، قرص مکیدنی، اسپری بینی و نمونه تزریقی فنتانیل سریع آزاد شونده (با عملکرد سریع) هستند.

این موارد برای درمان درد هایی استفاده می شوند که انتظار می رود برای مدت کوتاهی ادامه داشته باشند.

پچ های فنتانیل آهسته رهش (با عملکرد آهسته) هستند.

این یعنی فنتانیل به تدریج و از طریق پوست وارد بدن می شود.

 

تعداد دفعات مصرف فنتانیل

تعداد دفعات مصرف یا استفاده از این داروی مسکن مخدر به نوع تجویز شده آن بستگی دارد:

• پچ ها – هر 3 روز از یک پچ فنتانیل استفاده کنید. (ابتدا پچ قدیمی را بردارید.)
• قرص، قرص مکیدنی و اسپری بینی – معمولا فقط در صورت نیاز مصرف می شوند.

برخی پچ ها پس از برداشته شدن به علت جمع شدن فنتانیل در زیر پوست، همچنان به عملکرد خود ادامه می دهند.

عملکرد پچ های فنتانیل زمان بر بوده اما ماندگاری آنها نیز بیشتر است.

از این نمونه برای دردهای بلندمدت استفاده می شود.

گاهی اوقات ممکن است پزشک استفاده از پچ های فنتانیل را به همراه یک مسکن با عملکرد سریع تجویز کند.

این امر به علت کنترل و تسکین درد ناگهانی تا زمان عمل کردن پچ فنتانیل است.

 

مهم

هر بار بیش از یک پچ فنتانیل را استفاده نکنید. استفاده بیش از 1 پچ فنتانیل می تواند باعث اور دوز کشنده شود.

دوزهای مختلف فنتانیل

انواع مختلف فنتانیل دارای طیف وسیعی از دوزهای مختلف هستند:

• پچ ها – این موارد هر یک ساعت، 12 تا 100 میکروگرم فنتانیل آزاد می کنند.
• اسپری بینی – 50 تا 400 میکروگرم
• قرص – 100 تا 800 میکروگرم
• قرص مکیدنی – 200 تا 1600 میکروگرم

 

آیا دوز مصرفی فنتانیل بالا یا پایین می شود؟

قبل از مصرف یا استفاده از فنتانیل معمولا درمان درد با دوز کمی از نوع دیگری از مسکن مخدر مانند مورفین شروع می شود.

این امر به آرامی افزایش یافته تا درد به خوبی کنترل و درمان شود.

زمانی که درد تسکین یافت، پزشک مصرف پچ های فنتانیل را جایگزین می کند.

در صورت استفاده از آنها نیازی به مصرف روزانه قرص و کپسول نخواهید داشت.

پزشک در صورت موافقت برای توقف استفاده از فنتانیل، می تواند به تدریج از قدرت پچ ها بکاهد.

این روش به ویژه در صورت استفاده بلند مدت از دارو، خطر ایجاد علائم ترک را کاهش می دهد.

ممکن است پزشک بیمار را به سمت مصرف قرص یا شربت مورفین یا مسکن مشابه سوق داده تا دوز فنتانیل را با سرعت کمتری کاهش دهد.

 

نحوه استفاده از پچ های فنتانیل

1. دستورالعمل استفاده از این پچ ها را با دقت مطالعه کنید.
2. پچ را از بسته بندی خارج کرده – برای باز کردن آن از قیچی استفاده نکنید زیرا ممکن است به آن آسیب وارد شود. بدون توصیه پزشک، پچ ها را برش ندهید.
3. بسته خالی را نگه دارید – به جهت ایمنی باید پچ استفاده شده را در بسته بندی خود قرار دهید. سپس باید آن را به داروساز برگردانده تا به روش صحیح از بین ببرد.
4. پلاستیک پشت پچ را جدا کنید. قسمت چسبناک پچ را لمس نکنید.
5. پچ را روی پوست تمیز، خشک، صاف و بدون آسیب قرار دهید. قسمت چسبناک پچ را لمس نکنید. ناحیه قابل دسترس مانند بالای سینه یا بالای بازو را برای قرار دادن آن انتخاب کنید. سعی کنید از استفاده آنها بر روی نواحی پر مو اجتناب کنید یا قبل از مصرف موهای ناحیه مورد نظر را ببندید. در صورتی که تمایل به اصلاح آنها دارید این کار را چند روز قبل انجام دهید تا مطمئن شوید که این امر باعث تحریک پوست نخواهد شد.
6. روی پچ را با هیچ وسیله ای مانند پانسمان یا باند نپوشانید. در صورتی که متوجه شدید که پچ به درستی نمی چسبد، پزشک یا داروساز خود را مطلع کنید.
7. دست های خود را پس از لمس پچ بشویید.

همچنین:

پچ ها را در معرض گرما یا نور خورشید قرار ندهید.

این امر میزان فنتانیل جذب شده توسط پوست را افزایش داده و خطر ایجاد عوارض جانبی یا اور دوز را افزایش می دهد.

این موارد شامل حمام گرم، سونا، پتوهای برقی، بطری آب گرم، پدهای حرارتی و آفتاب گرفتن خواهد بود.

می توان در هنگام استفاده از پچ فنتانیل دوش گرفت یا شنا کرد.

باید دقت کرد که پس از این اقدامات، پچ در جای خود باقی مانده باشد و اطراف آن به دقت خشک شود.

 

در صورت افتادن پچ ها چه اقدامی باید انجام داد؟

هر روز پچ (به ویژه لبه های آن) را به دقت بررسی کنید.

در صورت افتادن آن مطمئن شوید که به اشتباه به بدن فرد دیگری نچسبیده باشد.

یافتن آن و قرار دادن مجدد روی پوست دارای اهمیت بوده و پس از آن باید پچ مصرف شده را به داروساز برگرداند.

در صورتی که قبل از تمام شدن 3 روز پچ از بین رفت باید پچ دیگری روی بدن قرار داده و پچ قدیمی را در بسته بندی خود قرار دهید.

 

مهم

در صورت چسبیدن پچ فنتانیل به افراد دیگر (که برای آنها تجویز نشده است) فورا آن را برداشته و با اورژانس تماس بگیرید.

 

تغییر پچ

سعی کنید که در هنگام تغییر پچ این اقدام را هر بار در زمان مشخصی از روز انجام دهید.

می توانید از روش هایی کمک بگیرید تا این زمان مشخص برای شما یادآوری شود. شما می توانید:

• جزئیات را در تقویم یادداشت کنید.
• زمان و تاریخ را بر روی پچ استفاده شده بنویسید (با استفاده از ماژیک های دائمی یا Permanent که پاک نمی شوند.)
• برای یادآوری زمان از یک اپلیکیشن یا اسپیکر هوشمند استفاده کنید.

 

روش نگهداری ایمن از فنتانیل

انواع فنتانیل را در مکانی امن و دور از دسترس کودکان یا بزرگسالان آسیب پذیر قرار دهید.

پچ های استفاده شده هنوز حاوی فنتانیل بوده و می توانند برای سایر افراد خطرناک باشند.

لازم است که پس از برداشتن آنها، دو طرف چسبناک را به هم چسبانده و ایمن نگهداری کرده تا به داروساز تحویل دهید.

 

در صورت فراموشی مصرف یا استفاده از دارو چه اتفاقی می افتد؟

این امر بسته به نوع فنتانیل متفاوت است.

بیشتر انواع این داروی مسکن مخدر فقط در صورت نیاز مصرف شده و بعید است مصرف آنها فراموش شود.

هرگز 2 دوز را به صورت همزمان و به منظور جبران دوز فراموش شده مصرف نکنید.

همیشه قبل از استفاده از پچ جدید، پچ استفاده شده و قدیمی را بردارید. هرگز بیش از 1 پچ را در یک مرتبه استفاده نکنید.

اگر معمولا استفاده از پچ های فنتانیل را فراموش می کنید با تنظیم زنگ هشدار آن را به خود یادآوری کنید.

 

در صورت مصرف زیاد فنتانیل چه اتفاقی می افتد؟

مصرف مقادیر زیاد فنتانیل برای تسکین و درمان درد می تواند خطرناک باشد. با این حال میزان مصرف بیش از حد آن که منجر به اور دوز می شود، در افراد مختلف، متفاوت است.

ممکن است در صورت مصرف بیش از حد آن دچار خواب آلودگی، احساس بیماری و گیجی شوید.

همچنین ممکن است تنفس برای شما دشوار شود.

در موارد جدی تر امکان بیهوشی وجود داشته و ممکن است به درمان فوری در بیمارستان نیاز باشد.

مطمئن شوید که پچ فنتانیل به صورت تصادفی به پوست فرد دیگر، به ویژه کودکان، نچسبیده باشد. (به عنوان مثال در صورتی که روی تخت یا زمین افتاده باشد.)

 

در موارد زیر با اورژانس تماس بگیرید:

• مصرف بیش از حد فنتانیل و دشواری در تنفس
• در صورت بلعیدن پچ فنتانیل توسط شما یا فرد دیگر

 

5- مصرف فنتانیل به همراه سایر مسکن ها

مصرف فنتانیل به همراه استامینوفن، ایبوپروفن یا آسپرین خطری ندارد.

در هنگام مصرف فنتانیل هیچ داروی مسکن حاوی کدئین از جمله استامینوفن کدئین (Co-codamol)، ایبوپروفن (Ibuprofen)، نوروفن پلاس (Nurofen Plus) و سولپادین (Solpadeine) را مصرف نکنید.

این امر احتمال بروز عوارض جانبی فنتانیل را افزایش می دهد.

 

6- عوارض جانبی فنتانیل

فنتانیل نیز مانند همه داروها می تواند باعث بروز عوارض جانبی در بعضی از افراد شود.

البته بسیاری از افراد دچار هیچ عارضه جانبی نشده یا فقط عوارض جانبی جزئی را تجربه می کنند.

به احتمال زیاد با مصرف دوزهای بالاتر فنتانیل بیشتر به عوارض جانبی دچار می شوید.

 

عوارض جانبی شایع فنتانیل

عوارض جانبی شایع در بیش از 1 نفر از هر 100 نفر رخ می دهند.

در صورت آزاردهنده بودن این عوارض یا از بین نرفتن آنها با پزشک یا داروساز خود صحبت کنید:

• یبوست
• احساس بیماری (حالت تهوع یا استفراغ)
• درد معده
• احساس خواب آلودگی یا خستگی
• احساس سرگیجه یا ورتیگو
• گیجی
• سر درد
• خارش یا بثورات پوستی

 

عوارض جانبی جدی فنتانیل

عوارض جانبی جدی در کمتر از 1 نفر از هر 100 نفر رخ می دهند.

 

در صورت استفاده از پچ یا برداشتن آن و بروز موارد زیر با پزشک خود تماس بگیرید:

• احساس سفتی در عضلات بدون دلیل خاص
• احساس سرگیجه، خستگی و انرژی کم – این موارد می توانند نشانه فشار خون پایین باشند.

در موارد زیر با اورژانس تماس بگیرید:

• مشکل در تنفس یا تنفس سطحی یا کم عمق
• تشنج

 

واکنش آلرژیک جدی

در مواردی نادر، مصرف فنتانیل باعث ایجاد یک واکنش آلرژیک جدی (آنافیلاکسی) شود.

 

در صورت بروز شرایط زیر با اورژانس تماس گرفته و یا به بخش اورژانس بیمارستان مراجعه کنید:

• ایجاد بثورات پوستی که ممکن است خارشی، قرمز رنگ، متورم، شبیه تاول یا باعث لایه لایه ای شدن پوست شود.
• خس خس کردن سینه
• ایجاد تنگی در قفسه سینه یا گلو
• ایجاد مشکل در تنفس یا صحبت کردن
• ایجاد تورم در دهان، صورت، لب ها، زبان یا گلو

در صورت بروز موارد فوق ممکن است یک واکنش آلرژیک جدی تجربه کرده و نیاز به درمان فوری در بیمارستان داشته باشد.

موارد اشاره شده همه عوارض جانبی مصرف فنتانیل نیستند.

برای دسترسی به فهرست کامل عوارض جانبی این دارو، به بروشور داخل بسته آن مراجعه کنید.

 

7- نحوه کنار آمدن با عوارض جانبی

درخصوصموارد زیر چه اقداماتی باید انجام داد:

یبوست

سعی کنید که بیشتر از مواد غذایی حاوی فیبر مانند میوه ها و سبزیجات تازه و غلات استفاده کنید. سعی کنید هر روز چندین لیوان آب یا نوشیدنی اسکواش بنوشید. در صورت امکان چند حرکت ورزشی ملایم انجام دهید. در خصوص دارو با پزشک مشورت کرده تا در صورت برطرف نشدن علائم از بروز یبوست ناشی از مصرف این داروی مسکن مخدر پیشگیری کرده یا آن را درمان کنید.

 

احساس بیماری

این عارضه جانبی معمولا پس از چند روز از بین می رود. به وعده های غذایی ساده پایبند باشید و غذاهای سنگین و تند یا پر ادویه نخورید. برای پیشگیری از کم آبی بدن، مایعات فراوان مانند آب یا نوشیدنی اسکواش بنوشید. در صورت احساس بیماری، جرعه های کوچک و مکرر آب بنوشید. در صورت بهتر نشدن یا ادامه دار شدن این وضعیت از پزشک خود دارویی برای درمان احساس بیماری درخواست کنید.

 

درد معده

استراحت کرده و ریلکس باشید. خوردن و آشامیدن آرام و وعده های غذایی سبک و مکرر کمک کننده خواهند بود. قرار دادن پد حرارتی یا بطری آب گرم بر روی معده نیز می تواند به رفع این مشکل کمک کند. در صورت تجربه درد شدید با پزشک یا داروساز خود صحبت کنید.

 

احساس خواب آلودگی یا خستگی

این عوارض با عادت بدن به فنتانیل طی یک تا دو هفته برطرف می شوند. در صورت ادامه دار شدن آنها با پزشک خود مشورت کنید. از مصرف الکل خودداری کرده زیرا می تواند باعث بدتر شدن این عوارض شود.

 

احساس سرگیجه یا ورتیگو

فعالیت خود را متوقف کرده و نشسته یا دراز بکشید تا حالتان بهتر شود. از مصرف الکل خودداری کرده زیرا می تواند باعث بدتر شدن این عوارض شود. در صورت از بین نرفتن این عوارض، مصرف دارو را متوقف کرده و با پزشک یا داروساز خود صحبت کنید. از رانندگی، دوچرخه سواری و استفاده از ابزار و ماشین آلات اجتناب کنید.

 

گیجی

در صورت احساس گیجی با پزشک خود مشورت کنید. شاید نیاز به تغییر دوز مصرفی دارو داشته باشید.

 

سردرد

استراحت کرده و مایعات فراوان بنوشید. در هنگام استفاده از فنتانیل، الکل مصرف نکنید زیرا سر درد را بدتر می کند. از داروساز بخواهید تا مسکن مناسب پیشنهاد کند. سر دردها معمولا یک هفته پس از مصرف این داروی مسکن مخدر برطرف می شوند. در صورت ادامه دار شدن آنها برای بیش از یک هفته یا شدیدتر شدن، با پزشک خود صحبت کنید.

 

خارش یا بثورات پوستی

مصرف آنتی هیستامین قابل از خرید از داروخانه و بدون نسخه (OTC) کمک کننده خواهد بود. برای انتخاب نوع مناسب آن با داروساز مشورت کنید. در صورت از بین نرفتن علائم یا بدتر شدن آنها با پزشک خود صحبت کنید. ممکن است نیاز به مصرف مسکن دیگری داشته باشید.

 

 

8- مصرف در دوران بارداری و شیردهی

 

فنتانیل و بارداری

به طور کلی مصرف فنتانیل در دوران بارداری برای تسکین و درمان درد توصیه نمی شود.

استفاده از آن در اوایل بارداری با ایجاد برخی مشکلات برای کودک در ارتباط است.

در صورتی که در پایان بارداری فنتانیل مصرف کنید خطر ایجاد علائم ترک یا اعتیاد به فنتانیل در نوزاد وجود دارد.

با این حال درمان و تسکین درد در دوران بارداری دارای اهمیت است.

مصرف فنتانیل برای برخی از خانم های باردار که درد شدیدی دارند، بهترین گزینه است.

پزشک بهترین فرد برای تصمیم گیری در خصوص انتخاب بهترین گزینه برای شما و کودک شما است.

برای کسب اطلاعات بیشتر در خصوص چگونگی تاثیر فنتانیل بر شما و کودکتان در دوران بارداری، جزوه بهترین داروها برای مصرف در دوران بارداری (BUMPS) را مطالعه کنید.

 

فنتانیل و شیردهی

معمولا مصرف این داروی مسکن مخدر در دوران شیردهی توصیه نمی شود.

در صورت مصرف، مقادیر کمی از فنتانیل به شیر مادر منتقل شده که می تواند منجر به مشکلات تنفسی در کودک شود.

در این خصوص با پزشک مشورت کنید زیرا ممکن است نیاز باشد تا از داروی مسکن دیگری برای تسکین درد خود استفاده کنید.

 

در صورت وجود شرایط زیر پزشک خود را مطلع کنید:

• تلاش برای بارداری
• بارداری
• شیردهی

 

9- احتیاط در مصرف با داروهای دیگر

مصرف بعضی از داروها به همراه فنتانیل برای تسکین درد، باعث ایجاد تداخل شده و احتمال بروز عوارض جانبی را افزایش می دهد.

در صورتی که از داروهایی برای موارد زیر استفاده می کنید، به پزشک خود اطلاع دهید:

• برای کمک به خواب
• برای فشار خون بالا
• برای پیشگیری از احساس بیماری (حالت تهوع یا استفراغ)
• برای درمان علائم آلرژی
• برای مشکلات بهداشت و سلامت روان مانند افسردگی یا کاهش استرس و اضطراب
• برای هرگونه عفونت مانند HIV
• برای کنترل تشنج

 

ترکیب فنتانیل با داروهای گیاهی و مکمل ها

نمی توان گفت که مصرف داروهای گیاهی و مکمل ها به همراه فنتانیل خطری ندارد.

این موارد به روش هایی که داروها بررسی می شوند، مورد ارزیابی قرار نگرفته اند.

به طور کلی آنها از نظر تاثیرگذاری روی داروهای دیگر آزمایش نشده اند.

 

مهم

در صورت استفاده داروی دیگری از جمله داروهای گیاهی، ویتامین ها یا مکمل ها، داروساز یا پزشک خود را مطلع کنید.

 

این مقاله جهت افزایش اطلاعات و آگاهی افراد است. تمامی داروها نیازمند تشخیص و تجویز پزشک می باشند. برخی فرم های دارویی در ایران موجود نمی باشند.

تهیه ی تمام داروها صرفا با مراجعه حضوری به داروخانه های منتخب امکان پذیر می باشد.

برای کسب اطلاعات بیشتر می توانید با شماره 1490 تماس بگیرید.

 

جهت مشاهده و خرید مکمل ها و محصولات مراقبت داروخانه آنلاین اویرو کلیک کنید.