آتلکتازی چیست؟ انواع، علائم و درمان

آتلکتازی (شش چسبیدگی) شامل افتادگی و جمع شدن بخشی از ریه و یا کل آن است؛ علت ها – انواع – علائم – تشخیص – درمان و پیشگیری از آن را بخوانید.

 

آتلکتازی چیست؟

آتلکتازی (Atelectasis) یا شش چسبیدگی یا فرو افت شش، هنگامی رخ می دهد که مجاری یا کیسه های هوا در ریه ها دچار افتادگی شده یا به طور کامل منبسط نمی شوند. به عبارتی این بیماری شامل جمع شدن قسمتی از ریه یا کل آن است.

آتلکتازی معمولا برگشت پذیر است. با این حال بدون مراقبت های پزشکی منجر به عوارض بالقوه کشنده می شود.

آتلکتازی می تواند هر دو ریه یا فقط بخشی از آنها را بواسطه علت ها و انواع مختلف تحت تاثیر قرار دهد.

حدود 90% از افرادی که در حین عمل جراحی تحت بیهوشی عمومی قرار می گیرند، پس از آن دچار آتلکتازی می شوند.

گاهی اوقات آتلکتازی باعث چسبندگی و جمع شدن کلی یا جزئی ریه می شود.

در این مقاله به بررسی انواع، علت ها، علائم، تشخیص، درمان و چشم انداز آتلکتازی می پردازیم.

 

انواع آتلکتازی

انواع آتلکتازی بر اساس بیماری هایی که منجر به بروز آن می شوند در چهار دسته قرار می گیرند.

 

غیر انسدادی

انواع آتلکتازی غیر انسدادی عبارتند از:

• فشردگی (Compression): به دلیل افزایش فشار بر ریه ها
• چسبندگی (Adhesive): در اثر اختلال در عملکرد ریه یا کمبود سورفکتانت ریوی ایجاد می شود. این ماده شبیه به صابون باعث ایجاد تنش سطحی در کیسه های هوا شده و به آنها کمک می کند تا باز بمانند.
• Cicatrization: به دلیل ایجاد زخم هایی که باعث کوچک شدن ریه ها می شود.
• ریلکسیشن (Relaxation): از بین رفتن غشای متصل به دیواره قفسه سینه (پرده جنب) و غشای پوشاننده ریه ها معروف به پلور احشایی
• آتلکتازی جایگزین (Replacement atelectasis): زمانی رخ می دهد که تومورها باعث پر شدن یا جایگزینی در کیسه هوا شوند.

 

انسدادی

به آتلکتازی انسدادی، آتلکتازی بازدارنده نیز گفته می شود.

انسداد باعث کمبود نسبی یا کامل تنفس در ناحیه تحت تاثیر شده اما هنوز جذب گاز به درون خون وجود دارد.

زمانی که تمام گاز جذب شود کیسه هوا افتاده و انسداد مانع از ورود بیشتر گاز می شود.

 

پس از عمل

آتلکتازی پس از عمل معمولا طی 72 ساعت بعد از دریافت بیهوشی عمومی و به دلیل تبادل گاز در هنگام آرامبخشی ایجاد می شود.

 

کروی

آتلکتازی کروی کمتر از سایر انواع آن دیده می شود.

این امر به دلیل چین خوردن بافت ریه در غشای پوشاننده ریه و اتصال آن به دیواره قفسه سینه معروف به پلورای خارجی رخ می دهد.

 

تفاوت بین آتلکتازی و پنوموتوراکس (هواجنبی یا Pneumothorax یا ریه افتاده)

ممکن است افراد آتلکتازی و پنوموتوراکس هر دو را با عنوان ریه افتاده و جمع شده معرفی کنند.

با این حال اگرچه پنوموتوراکس منجر به ایجاد آتلکتازی می شود اما هر کدام شرایط مختلفی دارند.

پنوموتوراکس یا ریه فرو ریخته هنگامی رخ می دهد که هوا بین غشای داخلی و خارجی یا پلور ریه ها جمع شود. این باعث فشاری شده که منجر به فروپاشی ریه ها می شود.

 

علت آتلکتازی

علت های احتمالی بروز آتلکتازی به نوع غیر انسدادی و انسدادی آن بستگی دارد.

 

غیر انسدادی

از علت های بروز آتلکتازی غیر انسدادی عبارتند از:

 

عمل جراحی

استفاده از داروهای آرامبخش برای عمل جراحی همانند بیهوشی عمومی، عملکرد ریه ها و همچنین تبادل گاز و تنفس را تغییر می دهد. این امر منجر به فروپاشی (کلاپس) بافت ریه یا مجاری تنفسی می شود.

انواع خاصی از جراحی می توانند تنفس عمیق را دشوار یا دردناک کنند. این امر باعث تبادل گاز و تنفس می شود.

حدود 90% از افرادی که تحت بیهوشی عمومی قرار می گیرند دچار آتلکتازی خواهند شد.

 

پلورال افیوژن

پلورال افیوژن هنگامی رخ می دهد که مایع بین غشای داخلی و خارجی ریه تجمع کرده و منجر به فروپاشی جزئی یا کلی آن می شود. این وضعیت معمولا به علت عفونی شدن، ابتلا به بیماری های التهابی و تومورهای بدخیم (سرطانی) ایجاد می شود.

 

 

آسیب ریوی

آسیب یا زخم ریوی باعث کوچک و جمع شدن ریه ها یا عدم توانایی باز شدن کامل آنها می شود. بیماری هایی همانند سل، فیبروز و سایر بیماری های مخرب ریه، اغلب منجر به آسیب ریوی می شوند.

 

همچنین بخوانید:

بیماری سل (TB) (کلیک)

 

تومورهای قفسه سینه

تومورهای سرطانی یا خوش خیم (غیر سرطانی) می توانند به مجاری تنفسی و بافت ریه ها فشار وارد کرده و به طور بالقوه باعث افتادگی آنها شوند.

 

بیماری های سورفکتانت

کمبود یا اختلال در عملکرد باعث کاهش کشش سطحی کیسه های هوا و فروپاشی آنها می شود. این امر اغلب به دلیل بیماری های ناشی از زایمان زودرس از جمله سندروم زجر حاد تنفسی و سندروم دیسترس حاد تنفسی (ARDS) ایجاد می شود.

مشکل در مجاری تنفسی یا بافت ریه

ناهنجاری های موجود در مجاری تنفسی یا بافت ریه می توانند در تبادل گاز، تنفس، کشش سطحی و نحوه اتصال ریه ها به دیواره قفسه سینه یا قرارگیری آنها در حفره سینه تداخل ایجاد کنند.

 

پلورزی (پلوریت)

پلورزی هنگامی رخ می دهد که پلورا ریه ملتهب، سخت و چسبنده شود. در این وضعیت به جای اینکه در هنگام دم و بازدم به راحتی بلغزند، روی هم ساییده می شوند.

ممکن است این وضعیت التهابی به علت بیماری های التهابی، عفونی، تومورها یا سایر بیماری های ناشناخته رخ دهد.

 

انسدادی

انواع آتلکتازی انسدادی زمانی رخ می دهند که جسم یا توده ای غیرطبیعی به طور فیزیکی مجاری تنفسی را مسدود کرده یا فشار بر بافت ریه و مجاری تنفسی را افزایش دهد.

علت های شایع بروز آتلکتازی انسدادی عبارتند از:

• استنشاق یک جسم خارجی یا گیر کردن آن در مجاری تنفسی یا ریه ها
• وجود تومور در مجاری تنفسی یا ریه ها
• وجود توده یا یک جسم در بافت ریه و مجاری تنفسی
• تجمع مخاط که با ایجاد پلاک مخاطی باعث مسدود شدن مجاری تنفسی می شود.

 

علائم آتلکتازی

ممکن است در صورتی که قسمت کوچکی از ریه یا مجاری تنفسی تحت تاثیر قرار بگیرند، آتلکتازی منجر به ایجاد علائم مشخصی و واضحی نشود.

با این حال هنگامی که این بیماری قسمت قابل توجهی از ریه یا مجاری تنفسی را تحت تاثیر قرار دهد، سبب ایجاد علائمی می گردد.

علائم شایع آتلکتازی عبارتند از:

• تنفس سطحی یا کم عمق
• سرفه
• خس خس سینه یا مشکل در تنفس
• تب
• کاهش صدای تنفس یا قطع آن
• تنفس صد دار
• ایجاد مخاط یا خلط اضافی
• کاهش انبساط قفسه سینه در هنگام دم

 

تشخیص

به طور معمول پزشک آتلکتازی را با سوال در مورد علائم، بیماری های زمینه ای، سابقه پزشکی و انجام معاینه بدنی تشخیص می دهد.

همچنین برای بررسی از نتایج حاصل از تصویربرداری اشعه ایکس (X-ray) از قفسه سینه یا سایر تصاویر آن مثل برش‌نگاری یا توموگرافی و یا سونوگرافی استفاده می کند.

پزشک حتی می تواند برای تشخیص از برونکوسکوپی استفاده کند. این روش شامل ورود یک لوله کوچک به همراه دوربین و نور از طریق لوله های تنفسی، نایژه و نایژک ها برای بررسی داخل مجاری تنفسی ریه است.

درمان

درمان های رایج آتلکتازی عبارتند از:

• داروهای استنشاقی
• تمرینات تنفس و سرفه
• دستگاه های کمک به تنفس
• نشستن قائم (صاف)
• ایستادن و حرکت کردن پس از جراحی
• همچنین ممکن است به یک یا چند دلیل زیر عمل جراحی را توصیه کند:
• خارج کردن مایعات
• رفع انسداد
• خارج کردن توده
• اصلاح ساختار آناتومی
• باز کردن بافت های افتاده (فروریخته)

 

عوامل خطر و پیشگیری

متخصصان مراقبت های بهداشتی معتقدند که عوامل مختلفی خطر ابتلا به آتلکتازی را به ویژه پس از جراحی افزایش می دهند.

این عوامل عبارتند از:

• تجویز بیهوشی عمومی، آرامبخش ها یا شل کننده های عضلات
• چاقی
• بارداری
• سیگار کشیدن
• کنترل نامناسب درد
• عمل های قفسه سینه یا قلب و ریه
• آپنه خواب
• بیماری های ریوی مثل آسم، فیبروز سیستیک یا بیماری مزمن انسدادی ریه

 

همچنین بخوانید:

بیماری مزمن انسدادی ریه (کلیک)

 

همچنین برخی روش ها می توانند به جلوگیری از خطر ابتلا به آتلکتازی بویژه قبل از جراحی یا استفاده از آرامبخشی کمک کنند.

روش های پیشگیری از بروز آتلکتازی عبارتند از:

• ترک سیگار
• حفظ وزن مناسب و متوسط
• استفاده از دستگاه های کمک به تنفس یا فشار ریه
• تمرینات تنفسی
• درمان بیماری های ریوی یا مواردی که با جریان هوا تداخل دارند.
• اطمینان از مدیریت مناسب درد
• نشستن قائم (صاف) به جای دراز کشیدن (لم دادن)

 

چشم انداز

آتلکتازی معمولا با گذشت زمان یا درمان برطرف خواهد شد، در حالیگه فروپاشی ریه یا مجاری هوا قابل نقض است.

به عنوان مثال، بیشتر افرادی که به دلیل جراحی دچار آتلکتازی می شوند، پس از 24 ساعت بهبود خواهند یافت.

با این حال، در صورتی که آتلکتازی تشخیص داده نشده یا درمان نشود منجر به ایجاد عوارض جدی خواهد شد.

این موارد می توانند به طور بالقوه کشنده باشند و عبارتند از:

• تجمع مایعات در ریه، فضای پلورا یا قفسه سینه
• عفونت های تنفسی مثل ذات الریه
• نارسایی تنفسی

چشم انداز یک فرد مبتلا به آتلکتازی به میزان جدی بودن بیماری، علت اصلی بروز آن و سایر بیماری های زمینه ای وابسته است.

 

خلاصه

آتلکتازی زمانی رخ می دهد که کیسه های هوا یا Alveoli ها فرو ریخته یا به طور کامل منبسط نمی شوند.

این بیماری به طور معمول پس از قرارگیری افراد تحت بیهوشی عمومی یا ابتلا به بیماری های تاثیرگذار بر ریه، ساختارها یا اندام های اطراف آن ایجاد می شود.

بیشتر افراد مبتلا به آتلکتازی با درمان مناسب طی 24 ساعت بهبود می یابند. با این حال بدون مداخله پزشکی، آتلکتازی منجر به عوارض جدی حتی مرگ خواهد شد.

 

جهت مشاهده و خرید مکمل ها و محصولات مراقبت داروخانه آنلاین اویرو کلیک کنید.