سلیاک یک بیماری خودایمنی شامل واکنش سیستم ایمنی به گلوتن است، علائم در کودکان و بزرگسالان – تشخیص – رژیم غذایی و درمان آن را بخوانید.

بیماری سلیاک (Celiac disease) یک بیماری خود ایمنی است که شامل واکنش سیستم ایمنی بدن به گلوتن است. گلوتن یک نام عمومی برای گروهی از پروتئین های موجود در غلات مانند گندم، جو و چاودار است.

قرارگیری در معرض گلوتن برای افراد مبتلا به بیماری سلیاک منجر به التهاب روده می شود. در صورت تکرار شدن این اتفاق به تدریج به روده کوچک آسیب می رسد و منجر به مشکلاتی در جذب مواد معدنی و مواد مغذی غذاها می شود.

همچنین بخوانید:

غذا های دارای گلوتن و جایگزین آنها (کلیک)

بیماری سلیاک تقریبا 1 نفر از هر 100 را در سراسر جهان درگیر می کند و بسیاری از افراد از ابتلا به آن خبر ندارند.

حدود 2.5 میلیون نفر مبتلا به بیماری سلیاک در آمریکا وجود دارند که از بیماری خود مطلع نیستند.

تنها روشی که افراد مبتلا به بیماری سلیاک می توانند با آن از بروز علائم پیشگیری کنند، عدم مصرف گلوتن از طریق مواد غذایی است.

در ادامه به بررسی دقیق علائم بیماری سلیاک در کودکان و بزرگسالان، روند تشخیص، عوامل خطر، رژیم های غذایی بدون گلوتن و درمان آن می پردازیم.

همچنین بخوانید:

علائم انواع بیماری های خود ایمنی (کلیک)

علائم

علائم بیماری سلیاک می تواند خفیف تا شدید باشد. با گذشت زمان علائم آن تغییر کرده و از فردی به فرد دیگر متفاوت است.

بعضی از افراد مبتلا به این بیماری هیچ علائمی ندارند یا فقط علائم را در اواخر زندگی خود تجربه می کنند. ممکن است افراد تا زمانی که دچار کمبود مواد مغذی یا کم خونی نشوند، از ابتلا به بیماری سلیاک بی خبر باشند.

احتمال بروز علائم گوارشی ناشی از بیماری سلیاک در کودکان بیشتر از بزرگسالان است.

این علائم عبارتند از:

درد شکمی
نفخ شکم
گاز
اسهال مزمن یا یبوست
حالت تهوع
استفراغ
مدفوع رنگ پریده با بوی بد
مدفوع چرب که شناور می شود.

علائم بیماری سلیاک که گوارشی نیستند، عبارتند از:

کاهش وزن
خستگی (Fatigue)
افسردگی یا اضطراب
درد مفصل
زخم های دهانی
بثورات پوستی به نام درماتيت هرپتيفرم
آسیب عصبی در اندام ها که با نام نوروپاتی محیطی شناخته می شود و باعث سوزن سوزن شدن پاها می شود.

ممکن است افراد مبتلا به بیماری سلیاک دچار کمبود مواد مغذی شوند زیرا آسیب به روده به تدریج جذب مواد مغذی مانند ویتامین های B12، D و K را محدود می کند. به همین دلیل ممکن است افراد دچار کم خونی فقر آهن شوند.

فراتر از سوء تغذیه، بیماری سلیاک می تواند به روده بزرگ و سایر اعضای بدن نیز آسیب برساند.

تغییرات علائم بیماری سلیاک به موارد زیر بستگی دارد:

سن
آسیب به روده کوچک
مقدار گلوتن مصرف شده
سن شروع مصرف گلوتن
مدت زمان تغذیه با شیر مادر (زیرا علائم در افرادی که مدت بیشتری از شیر مادر تغذیه کرده اند، بیشتر ظاهر می شوند.)

مسائل بهداشتی مانند جراحی، بارداری، عفونت یا استرس شدید می توانند علائم بیماری سلیاک را تحریک کنند.

علائم بیماری سلیاک در کودکان

زمانی که بیماری سلیاک در کودکان سبب محروم کردن بدن از جذب مواد مغذی می شود، علائم و مشکلاتی در رشد کودک بوجود می آید.

این مشکلات عبارتند از:

عدم رشد در نوزادان
تاخیر رشد و کوتاهی قد
کاهش وزن
آسیب دیدگی مینا دندان
تغییرات خلقی از جمله بی صبری یا رنجش
بلوغ دیررس

روی آوردن به رژیم بدون گلوتن در مراحل اولیه می تواند از بروز این علائم جلوگیری کند. آسیب دیدگی روده طی چند هفته پس از حذف گلوتن از رژیم غذایی بهبود می یابد.

یا گذشت زمان کودکان بهبودی خود را به دست می آورند و تا اواخر زندگی خود علائم بیماری سلیاک را تجربه نمی کنند.

تشخیص بیماری سلیاک

اغلب پزشکان می توانند بیماری سلیاک را با در نظر گرفتن سابقه پزشکی افراد و خانواده آنها و همچنین آزمایشات خون، ژنتیک و نمونه برداری (بیوپسی) تشخیص دهند.

پزشکان برای تشخیص بیماری سلیاک، با استفاده از آزمایش خون، آن را از نظر وجود آنتی بادی های شایع در افراد مبتلا به بیماری سلیاک از جمله آنتی بادی های گلیادین و اندومیزیال بررسی می کنند.

در صورتی که سایر آزمایشات نشان دهنده بیماری سلیاک باشند پزشک با استفاده از آندوسکوپی یک نمونه از پوشش روده بر می دارد. معمولا برای افزایش دقت یافته ها به چندین نمونه نیاز است.

ممکن است تشخیص بیماری سلیاک دشوار باشد زیرا علائم آن با بیماری ها زیر مشترک هستند:

سندروم روده تحریک پذیر
بیماری کرون روده کوچک
عدم تحمل لاکتوز
عدم تحمل گلوتن
رشد بیش از حد باکتری در روده کوچک
نارسایی لوزالمعده

رژیم غذایی

در بیشتر افراد مبتلا به سلیاک، روی آوردن به رژیم غذایی فاقد گلوتن باعث بهبود بخش عمده ای از علائم می شود و ممکن است افراد در چند روز یا چند هفته بهبود یابند.

معمولا روده کوچک در کودکان طی 3 تا 6 ماه بهبود می یابد. ممکن است بهبود کامل در بزرگسالان چندین سال طول بکشد. زمانی که روده بهبود یافت بدن می تواند مواد مغذی موجود در غذا را به درستی جذب کند.

داشتن رژیم غذایی بدون گلوتن در بعضی از نقاط جهان (که دسترسی به گزینه های بدون گلوتن به طور گسترده در دسترس هستند.) بسیار آسان است.

نکته اصلی شناخت مواد غذایی و محصولات (مانند خمیر دندان) حاوی گلوتن است. یک متخصص تغذیه می تواند در این مورد راهنمایی ارائه دهد.

چه بخوریم و از خوردن کدام مواد غذایی خودداری کنیم؟

به طور طبیعی گلوتن در گندم، چاودار و جو وجود دارد. بیشتر غلات، ماکارانی و بسیاری از غذاهای فرآوری شده حاوی گلوتن هستند. آبجو و سایر نوشیدنی های الکلی نیز می توانند حاوی آن باشند.

بررسی برچسب محصولات بسیار مهم است زیرا گلوتن می تواند در بعضی از محصولات جز مواد موثر باشد.

مواد غذایی که حاوی گلوتن نیستند، عبارتند از:

گوشت و ماهی
میوه ها و سبزیجات
بعضی از غلات مانند برنج، آمارانت، کینوا و گندم سیاه
آرد برنج
غلاتی مانند ذرت، ارزن، سورگوم (ذرت خوشه ای) و تف (Teff)
پاستا، نان، محصولات پخته شده و سایر محصولات دارای برچسب فاقد گلوتن (Gluten-free)

همچنین افراد می توانند با جایگزینی مواد اولیه و گاهی تنظیم زمان و درجه پخت، گلوتن را حذف کنند.

در گذشته محققان توصیه می کردند که افراد مبتلا به سلیاک از مصرف جو دوسر خودداری کنند. با این حال اکنون شواهد نشان می دهند که مصرف مقدار متوسط جو دوسر ایمن است اما مهم است که جو دوسر در حین فرآوری به گلوتن نرسیده باشد.

طبق اعلام سازمان غذا و دارو (FDA)، تولیدکنندگان نباید یک محصول غذایی را با برچسب فاقد گلوتن ارائه کنند مگر اینکه این محصولات حاوی کمتر از 20 قسمت از هر میلیون گلوتن باشد. این میزان پایین ترین سطحی است که آزمایش ها آن را به طور قابل اطمینان تشخیص می دهند.

لازم است که هنگام مسافرت به خاطر داشته باشید که مقررات مربوط به برچسب گذاری از کشوری به کشور دیگر متفاوت است.

بسیاری از مواد غذایی فرآوری شده می توانند حاوی گلوتن باشند:

سوپ های کنسروی
سس سالاد
سس کچاپ
سس خردل
سس سویا
چاشنی ها
بستنی
آب نبات
گوشت های فرآوری شده و کنسرو شده

همچنین ممکن است محصولات غیر غذایی حاوی گلوتن باشند:

بعضی از داروهای تجویز شده یا بدون نیاز به نسخه
محصولات ویتامین
خمیر دندان
مواد آرایشی از جمله رژ لب، برق لب و بالم لب
تمبر پستی
نان مخصوص مراسم عشای ربانی (Communion wafers)

آیا همه باید رژیم غذایی فاقد گلوتن را دنبال کنند؟

رژیم های غذایی فاقد گلوتن در سال های اخیر محبوبیت بیشتری پیدا کرده اند. با این حال تحقیقات نشان نمی دهند که این رژیم ها برای افرادی که به بیماری سلیاک و عدم تحمل گلوتن مبتلا نیستند، مفید باشد.

طبق اعلام انستیتو ملی دیابت و بیماری های گوارشی و کلیوی، در حال حاضر هیچ اطلاعاتی در مورد تاثیرات کاهش وزن و سلامتی بهتر با رعایت رژیم های غذایی فاقد گلوتن وجود ندارد.

مواد غذایی حاوی گلوتن می توانند منبع مهمی از ویتامین ها و مواد معدنی مانند فیبر، آهن و کلسیم باشند. قبل از حذف این مواد غذایی با یک ارائه دهنده خدمات بهداشتی مشورت کنید زیرا ممکن است منجر به کمبود مواد مغذی شود.

درمان

بیشتر افراد دریافتند که حذف گلوتن از رژیم های غذایی علائم آنها را به حد زیادی بهبود می بخشد. این امر اجازه می دهد تا روده بهبود یابد.

در صورتی که افراد مبتلا به درماتيت هرپتيفرم باشند، مصرف داروهایی مانند داپسون (Dapsone) یا Diaminodiphenyl sulfone به کاهش علائم کمک می کند. با این وجود روده بهبود نمی یابد و رعایت رژیم غذایی فاقد گلوتن هنوز هم مهم است.

ممکن است افراد مبتلا به بیماری سلیاک برای پیشگیری یا رفع کمبودها به مصرف مکمل های ویتامین و مواد معدنی نیاز داشته باشند.

محققان برای کاهش مشکلات ناشی از بیماری سلیاک و بهبود چشم انداز بلندمدت به کار در مورد روش های درمانی دارویی ادامه می دهند.

همچنین بنیاد بیماری سلیاک اطلاعات بیشتری در مورد درمان های احتمالی آن در آینده ارائه می دهد.

عوارض و چشم انداز

قرارگیری یک فرد مبتلا به بیماری سلیاک در معرض گلوتن باعث آسیب دیدگی پوشش روده می شود. این امر می تواند منجر به کمبود مواد مغذی و مشکلات زیر شود:

کم خونی
ریزش مو
پوکی استخوان
زخم روده کوچک

محققان بیماری سلیاک را با بعضی از انواع سرطان مانند لنفوم (که در گلبوب های سفید ایجاد می شود.) مرتبط می دانند. با این احتمال این ارتباط نادر بوده و بیشتر افراد مبتلا به این بیماری به سرطان مبتلا نمی شوند. رعایت رژیم فاقد گلوتن خطر این امر را کاهش می دهد.

بعضی از افراد مبتلا به بیماری سلیاک مقاوم یا (Refractory) می شوند که شامل عدم واکنش بدن به رژیم غذایی فاقد گلوتن به مدت 12 ماه یا بیشتر است. این وضعیت نادر بوده و 1% تا 2% از افراد مبتلا به بیماری سلیاک را درگیر می کند. افراد مبتلا به آن معمولا بالای 50 سال سن دارند.

علل و عوامل خطر

بیماری سلیاک یک اختلال خود ایمنی است. زمانی که افراد مبتلا به آن، گلوتن مصرف می کنند، سیستم ایمنی بدن روده کوچک را مورد حمله قرار داده و به آن آسیب می زند.

با گذشت زمان پرزهای روده که مواد مغذی را جذب می کنند آسیب دیده و باعث کاهش جذب کلی آنها می شود. این امر منجر به مشکلات بهداشتی می شود.

بیماری سلیاک می تواند برای هر فردی ایجاد شود. ابتلا به این بیماری بیشتر در افراد سفید پوست و زنان دیده می شود.

همچنین این بیماری ارثی است. افرادی با والدین یا خواهر و برادر مبتلا به این بیماری به احتمال 1 به 10 می تواند به بیماری سلیاک مبتلا شود.

بیماری سلیاک در افراد مبتلا به بیماری های زیر بیشتر دیده می شود:

سندروم داون
سندروم ترنر
دیابت نوع 1

خلاصه

بیماری سلیاک یک بیماری خود ایمنی است. طی این بیماری، قرارگیری در معرض گلوتن باعث حمله بدن به سلول های روده کوچک می شود.

هیچ درمانی برای بیماری سلیاک وجود ندارد اما افراد با رعایت رژیم غذایی بدون گلوتن به تسکین علائم یا رهایی از آنها کمک می کنند.

جهت مشاهده و خرید مکمل ها و محصولات مراقبت داروخانه آنلاین اویرو کلیک کنید.

بیماری خود ایمنی تغذیه / رژیم غذایی دستگاه گوارش سیستم ایمنی / واکسن