دیالیز چیست؟ انواع – نحوه انجام و عوارض

دیالیز روشی برای دفع مواد زادئد و مایعات اضافی خون در زمانی است که کلیه ها به درستی کار نمی کنند، انواع، نحوه انجام و عوارض آن را بخوانید.

 

کلیه های سالم مواد زائد خون را از بین برده، سطح الکترولیت ها را حفظ و فشار خون را تنظیم خواهند کرد.

زمانی که کلیه ها عملکرد مناسبی نداشته و نمی توانند وظیفه خود که فیلتر مواد زائد و مایعات اضافی در خون است را به درستی انجام دهند، پزشک به منظور حفظ تعادل بدن دیالیز را توصیه می کند.

به طور معمول Dialysis شامل هدایت خون به یک دستگاه، فیلتر کردن و بازگرداندن آن به بدن است.

در این مقاله به بررسی جزئیات دیالیز از جمله انواع، نحوه انجام و عوارض احتمالی آن می پردازیم.

 

همچنین بخوانید:

رژیم غذایی کلیه: غذاهای مفید و مضر (کلیک)

 

وظیفه کلیه ها چیست؟

کلیه ها اعضای حیاتی برای بدن بوده که نقش مهمی در دستگاه ادراری بدن دارند.

کلیه ها قادر به تصفیه روزانه حدود 150 کوارت (هر کوارت حدود یک لیتر است) خون هستند. آنها خون را فیلتر کرده، مواد زائد را از بین برده و از طریق ادرار دفع خواهند کرد.

در برخی شرایط به علت بیماری، آسیب یا عوامل دیگر عملکرد این اندام ها دچار اختلال شده، در نتیجه نمک و سایر مواد زائد در خون جمع و موجب آسیب به اندام ها می شود. در نتیجه این امر بروز بیماری شدید خواهد شد.

دیالیز با استفاده از دستگاه به تصفیه خون پرداخته و کار کلیه ها را انجام می دهد. در واقع این روش مایعات و الکترولیت ها را متعادل نگه داشته و به بدن اجازه می دهد تا عملکرد طبیعی داشته باشد.

با اینکه دیالیز نقش کلیه ها را تقلید می کند اما درمانی برای بیماری کلیوی مزمن یا سایر مشکلات موثر بر کلیه ها نیست. افراد برای برطرف کردن بیماری های زمینه ای به سایر درمان ها نیاز خواهند داشت.

 

دیالیز چیست؟

افرادی که مبتلا به نارسایی حاد یا مزمن کلیه شده اند به دیالیز یا درمان جایگزین کلیه نیاز خواهند داشت.

بر اساس اعلام انستیتو ملی دیابت و بیماری های گوارشی و کلیوی (NIDDK)، نارسایی کلیه به معنی کاهش عملکرد کلیه به کمتر از 15% عملکرد طبیعی آن است.

در این میان افرادی که 85% تا 90% از عملکرد کلیه های خود را از دست می دهند، کاندید انجام دیالیز خواهند بود.

دیالیز روش کار طبیعی کلیه ها را تقلید می کند.

 

 

 

انواع دیالیز

انواع دیالیز کلیه عبارتند از:

 

همودیالیز

همودیالیز روشی است که با استفاده از دستگاه دیالیز و فیلتر مخصوصی به نام دیالیزِر (Dialyzer) استفاده می کند.

برخی افراد از دیالیزر به عنوان کلیه مصنوعی یاد می کنند.

در طول این درمان، پزشک یا متخصص بهداشتی، با استفاده از دو سوزن در رگ ها (معمولا در بازو) فرد را به دستگاه متصل می کند. سپس دستگاه خون فرد را از طریق فیلتر دیالیزر پمپ کرده و به بدن بر می گرداند.

همچنین فشار خون را اندازه گیری کرده، سرعت جریان خون در فیلتر را کنترل می کند و میزان مایعات خارج شده از بدن را اندازه گیری خواهد کرد.

خون داخل دستگاه از فیبرهای توخالی عبور کرده و محلول دیالیز نیز در خلاف جهت و خارج از فیبرها عبور می کند. مواد زائد خون به محلول دیالیز منتقل شده و سپس خون تصفیه شده به بدن باز می گردد.

معمولا یک جلسه در حدود 4 ساعت زمان نیاز دارد.

افراد می توانند همودیالیز را در بیمارستان، مرکز دیالیز یا در خانه انجام دهند.

 

دیالیز صفاقی

در دیالیز صفاقی (Peritoneal dialysis) از طریق پرده شکمی یا صفاق، تصفیه خون انجام می شود.

دیالیز صفاقی شامل دو نوع صفاقی مداوم (CAPD) و صفاقی خودکار (APD) است.

 

• دیالیز صفاقی مداوم (CAPD)

این روش نیازی به استفاده از دستگاه ندارد. به جای این کار از کیسه ای پر از محلول دیالیز که حاوی آب، نمک و سایر افزودنی ها است، استفاده می شود. افراد این کیسه پر از محلول را از طریق کاتتر به معده خود وصل می کنند. سپس این محلول به معده وارد شده و مواد زائد و مایعات اضافی را جذب می کند.

فرد پس از چند ساعت محلول و ضایعات را به کیسه خالی منتقل می کند. سپس با استفاده از یک کیسه جدید پر از محلول دیالیز این کار را تکرار خواهد کرد.

معمولا روزانه، به 3 تا 5 مرتبه تکرار این روند نیاز خواهد بود.

 

• دیالیز صفاقی خودکار (APD)

برخی افراد از این دیالیز با عنوان دیالیز صفاقی مداوم با سیکلر (CCPD) یاد می کنند.

این روش مشابه CAPD بوده اما برای وارد کردن محلول و تخلیه آن به استفاده از دستگاهی به نام سایکلر (Cycler) نیاز است.

افراد می توانند انواع دیالیز صفاقی CAPD و APD را در مکان های خصوصی تمیز از جمله خانه یا محل کار انجام دهند.

 

درمان های مداوم جایگزین کلیه

اگر همودیالیز برای فرد بیمار مناسب نباشد، پزشک انجام CRRT در بخش مراقبت های ویژه را توصیه می کند.

درمان مداوم جایگزین کلیه (CRRT) نوع خاصی از دیالیز برای درمان نارسایی حاد کلیه است.

این روش گزینه خوبی برای افرادی است که از نظر همودینامیکی ناپایدار بوده و فشار خون غیر طبیعی یا نوسانی آنها منجر به گردش خون نامناسب خواهد شد.

این روش به آرامی و به طور مداوم خون را تصفیه می کند.

CRRT مشابه همودیالیز بوده اما به جای چندین جلسه 4 ساعته، 24 ساعت بطول می انجامد.

سه نوع اصلی CRRT عبارتند از:

• فیلتراسیون مداوم خون وریدی (CVVH): این روش از همرفت برای تصفیه خون استفاده می کند.
• همودیالیز مداوم وریدی (CVVHD): این روش از انتشار (پاشش) برای تصفیه خون استفاده می کند.
• هموديافيلتراسيون وريدي مداوم (CVVHDF): این روش هر دو روش فوق را ترکیب می کند.

 

همچنین بخوانید:

نارسایی حاد کلیه (AKI): علت و درمان (کلیک)

 

نحوه انجام دیالیز

نحوه انجام دیالیز وابسته به نوع آن متفاوت خواهد بود. به طور معمول جراح از یک کاشت برای دسترسی به جریان خون استفاده می کند.

به افراد توصیه می شود تا در حین دیالیز لباس راحتی به تن داشته باشند و از راهنمایی های پزشک خود پیروی کنند.

برای نمونه، این امر شامل رعایت یک دوره ناشتایی پیش از درمان است.

 

همودیالیز

نحوه انجام همودیالیز کاملا وابسته به دسترسی به عروق خونی بیمار است.

در واقع افراد جهت دریافت همودیالیز به عمل جراحی برای دسترسی به عروق نیاز دارند. این جراحی جزئی به آنها اجازه می دهد تا به راحتی به دستگاه دیالیز متصل شوند. جراح عروق برای راحتی انجام دیالیز از فیستول شریانی (AV)، پیوند AV یا کاتتر استفاده می کند.

همچنین پزشک یا متخصص تغذیه کلیوی به افراد توصیه می کند تا برای جلوگیری از تجمع مواد زائد در بین درمان های دیالیز از یک رژیم غذایی خاص استفاده کنند.

این برنامه غذایی شامل افزایش مصرف پروتئین و محدود کردن الکترولیت ها و مایعات خواهد بود. البته سایز بدن، وضعیت تغذیه ای و وضعیت کلیه میزان دقیق پروتئین مورد نیاز افراد را تعیین می کند.

 

همچنین بخوانید:

بیماری کلیوی و مصرف پتاسیم (کلیک)

 

دیالیز صفاقی

نحوه انجام دیالیز صفاقی نیز همچون همودیالیز بوده و برای قرار دادن یک کاتتر بر روی معده به جراحی جزئی نیاز دارد.

پس از قرارگیری کاتتر، افراد در مورد نحوه تغییر کیسه ها و پیشگیری از عفونت آموزش دریافت می کنند. افرادی که APD را انتخاب می کنند نیز آموزش بیشتری در مورد نحوه استفاده از سایکلر دریافت می کنند.

با اینکه افرادی که نیاز به دیالیز دارند از برنامه غذایی خاصی پیروی می کنند اما همودیالیز نسبت به دیالیز صفاقی به برنامه خاص تری نیاز خواهد داشت. دلیل این امر مکرر بودن دیالیز صفاقی است که طی آن مواد زائد کمتری تجمع خواهند یافت.

 

درمان مداوم جایگزین کلیه (CRRT)

نحوه انجام CRRT به آمادگی خاصی نیاز ندارد. در این روش پزشک نیاز به دریافت CRRT را به سرعت تشخیص داده و مقدمات لازم را انجام خواهد داد.

 

عوارض دیالیز چیست؟

عوارض دیالیز وابسته به انواع آن متفاوت خواهند بود.

 

همودیالیز

عوارض و مشکلات شایع در این نوع دیالیز شامل عفونت، جریان خون ضعیف و انسداد دسترسی عروقی است.

افراد در بعضی از موارد دچار تغییراتی در تعادل آب و مواد شیمیایی شده که منجر به گرفتگی عضلات یا افت ناگهانی فشار خون خواهند شد. شل بودن سوزن نیز باعث از دست دادن خون شده که منجر به عوارض شدیدی خواهد شد.

 

 

دیالیز صفاقی

لازم است فرد جهت پیشگیری از بروز عوارضی همچون عفونت و پریتونیت (التهاب صفاق) در اطراف کاتتر، به طور منظم دست های خود را بشورد.

پریتونیت نوعی عفونت مایعات داخل معده است که باعث بروز درد، تب، حالت تهوع و استفراغ خواهد شد. افرادی که دچار این علائم می شوند باید با پزشک صحبت کنند.

این روش همچنین سبب افزایش بروز عوارضی همچون فتق خواهد شد. زیرا کاتتر به یک بازشو در بدن نیاز خواهد داشت.

علاوه بر این، گاهی اوقات جذب قند محلول توسط بدن منجر به افزایش وزن خواهد شد.

 

همچنین بخوانید:

فتق چیست؟ انواع، علائم و درمان (کلیک)

 

درمان مداوم جایگزین کلیه (CRRT)

عوارض CRRT مشابه سایر روش های دیالیز شامل بروز عفونت، افت فشار خون و اختلالات الکترولیت است.

 

خلاصه

دیالیز درمانی است که در صورت عدم عملکرد صحیح کلیه ها جهت تصفیه خون بکار می رود. افرادی که به نارسایی حاد یا مزمن کلیوی دچار می شوند برای جایگزینی نقش کلیه ها به آن نیاز خواهند داشت.

انواع مختلف دیالیز شامل همودیالیز، دیالیز صفاقی و درمان مداوم جایگزینی کلیه هستند. با اینکه این روش ها تفاوت اندکی دارند اما به طور معمول، از دستگاه و مایعات مخصوصی برای از بین بردن مواد زائد مضر، نمک و آب اضافی خون استفاده می شود.

 

جهت مشاهده و خرید مکمل ها و محصولات مراقبت داروخانه آنلاین اویرو کلیک کنید.