مقدار طبیعی هماتوکریت در زنان و مردان و کودکان | هماتوکریت پایین و بالا در آزمایش خون

هماتوکریت درصد گلبول های قرمز در کل خون است، ارزیابی مقدار طبیعی HCT در آزمایش خون مهم و میزان بالا یا پایین تر آن برای سلامتی مضر است.

هماتوکریت درصد گلبول های قرمز در کل خون است.

مقدار پایین گلبول های قرمز نشان دهنده برخی مشکلات همچون کم خونی است.

میزان بالای گلبول های خون نیز می تواند نشان دهنده پلی سیتمی یا غلظت خون باشد که احتمال لخته شدن خون را افزایش می دهد.

در صورتی که فرد احساس سرگیجه، خستگی یا تنگی نفس داشته باشند، پزشک مقدار هماتوکریت خون را از طریق آزمایش بررسی کرده تا چک کند در محدوده طبیعی قرار دارد یا خیر.

سطح بالا و پایین هماتوکریت برای سلامتی مضر بوده و ناشی از انواع بیماری ها و عوامل سبک زندگی خواهند بود.

در این مقاله به بررسی معنای اندازه گیری حجم گلبول های قرمز خون، مقدار طبیعی هماتوکریت و علائم میزان بالا و پایین آن می پردازیم.

همچنین بخوانید:

آزمایش CBC: تفسیر نتایج و علت انجام (کلیک)

هماتوکریت چیست؟

هماتوکریت (Hematocrit) درصد گلبول های قرمز در کل خون است. برای نمونه، اگر فردی 50 میلی لیتر گلبول قرمز در 100 میلی لیتر خون داشته باشد، سطح هماتوکریت او 50 درصد است.

گلبول های قرمز خون اکسیژن را به نواحی بدن منتقل می کنند. رنگ قرمز خون ناشی از وجود گلبول های قرمز است.

این گلبول ها علاوه بر اکسیژن حاوی هموگلوبین هستند. هموگلوبین، پروتئینی است که به مولکول های اکسیژن متصل می شود. این امر اجازه می دهد تا گلبول های قرمز هموگلوبین را از ریه گرفته و آن را به بدن منتقل کنند.

داشتن مقدار گلبول قرمز کافی برای متعادل نگه داشتن فرآیندهای بدن ضروری است.

با این وجود، درصد گلبول های قرمز در خون افراد وابسته به عوامل مختلف سبک زندگی و حتی تغییرات محیطی تغییر می کند.

چرا پزشکان سطح هماتوکریت را اندازه گیری می کنند؟

پزشک از آزمایش هماتوکریت خون برای ارزیابی مقدار طبیعی و سالم تعداد گلبول های قرمز استفاده می کند.

در واقع این انجام آزمایش هماتوکریت خون برای تشخیص بسیاری از بیماری های مرتبط با گلبول های قرمز لازم است. چراکه بیماری های زیادی بر تولید گلبول های قرمز خون یا چرخه زندگی آنها تاثیر و همین امر تشخیص بیماری را دشوار خواهد کرد.

معمولا پزشک سطح هماتوکریت خون (HCT) را به عنوان بخشی از آزمایش CBC یا شمارش کامل خون اندازه گیری می کنند.

CBC طیف وسیعی از آزمایشات بوده که شامل موارد زیر هستند:

شمارش گلبول های قرمز
شمارش رتیکولوسیت یا گلبول های قرمز جوان
تجزیه و تحلیل سطح هموگلوبین
تجزیه و تحلیل گلبول های قرمز از جمله اندازه و شکل آنها
آزمایشات گلبول سفید
آزمایشات پلاکت

پزشک برای بررسی آزمایش هماتوکریت خون، جنسیت، نژاد و سن فرد را در نظر می گیرد.

شایان ذکر است که برخی بیماری های مرتبط با خون از جمله کم خونی سلول داسی شکل، گروه های جمعیتی خاص را با نرخ بالاتری تحت تاثیر قرار می دهند.

کمبود آب بدن نیز سطح هماتوکریت را بالا می برد. بنابراین انجام این آزمایش در هنگام مشکوک بودن پزشک به کم آبی شدید بدن مفید خواهد بود.

معمولا پزشک آزمایش مکرر هماتوکریت را برای کنترل تاثیر شیمی درمانی بر مغز استخوان توصیه کند.

همچنین بخوانید:

کم آبی بدن / دهیدراتاسیون: علائم و درمان (کلیک)

مقدار طبیعی هماتوکریت

مقدار طبیعی هماتوکریت در مردان، زنان و کودکان عبارتند از:

مردان: 41% تا 50%
زنان: 36% تا 48%
کودکان: 30% تا 44% وابسته به سن و جنسیت

میزان هماتوکریت در نوزادان بالا بوده و با افزایش سن و به تدریج کاهش خواهد یافت.

** در صورتی که فردی اخیرا خون دریافت کرده باشد، نتایج آزمایش هماتوکریت تحت تاثیر قرار خواهد گرفت.

** مقدار هماتوکریت در بارداری کمتر از حد طبیعی و معمول است. زیرا بدن در طول بارداری حجم خون خود را افزایش می دهد.

** ورزش کردن روی مقدار هماتوکریت در محدوده طبیعی تاثیر دارد. بر اساس یک مطالعه در سال 2018 خانم هایی که برای 16 هفته تمرینات قدرتی داشتند، مقدار هماتوکریت در آزمایش خون پایین تر از حد طبیعی بود. البته این مطالعه محدود بود و به بررس تنها ۲۶ خان م ترک میانسال بدون تحرک می شد. در نتیجه نمی توان نتایج را به جامعه ای بزرگتر بسط داد.

** همچنین مطالعات نشان داده اند که تعداد گلبول های قرمز در ارتفاع زیاد افزایش می یابد. (این یعنی میزان هماتوکریت در ارتفاعات افزایش می یابد).

88 سایر عوامل از جمله سیگار کشیدن و یا ابتلا به بیماری مزمن انسدادی ریه (COPD) باعث افزایش سطح هماتوکریت خواهند شد.

علائم و علل پایین بودن میزان هماتوکریت

زمانی که سطح هماتوکریت خون در فردی پایین دارند، دچار علائم زیر خواهد شد:

چهره رنگ پریده
کمبود انرژی
خستگی
ضعف
سردی دست یا پا
مشکل تنفس
ضربان قلب نامنظم

این علائم می توانند نشانه کم خونی نیز باشند.

در کم خونی، سطح هموگلوبین کمتر از حد طبیعی است. (هموگلوبین پروتئینی است که در گلبول های قرمز وجود داشته و اکسیژن را به بدن منتقل می کند).

همچنین بخوانید:

دانستنی هایی درباره کم خونی (آنمی) (کلیک)

کم خونی خفیف قابل درمان بوده و بروز آن در زنان شایع است. کم خونی شدید نشانه ای از یک بیماری زمینه ای جدی تر بوده که به درمان گسترده تری نیاز دارد.

پزشکان کم خونی را با مشکلات سلامت زیر مرتبط می دانند:

کمبود مواد مغذی

برخی افراد دچار کمبود B12، فولات (B9) و یا فقر آهن در رژیم غذایی خود شده و کم خونی آنها ناشی از هریک از موارد ذکر شده است.

کم خونی سلول داسی شکل

این وضعیت باعث تغییر شکل گلبو های قرمز خون خواهد شد. این سلول ها زودتر از حد طبیعی از بین رفته و با تجمع کردن جریان خون را مختلف می کنند.

خونریزی مزمن

معمولا این وضعیت به دلیل بروز زخم های دستگاه گوارش، زخم های ناشی از هلیکوباکتر پیلوری یا استفاده مزمن از داروهای ضد التهاب از جمله ایبوپروفن و سایر داروی ضد التهاب غیر استروئیدی و آسپرین رخ می دهد.

بسیاری از زنان نیز خونریزی بیش از حدی را در دوره های قاعدگی خود تجربه می کنند.

نارسایی کلیوی

بیماری کلیوی با کاهش تولید گلبول های قرمز خون باعث کاهش سطح هماتوکریت خواهد شد.

همچنین بخوانید:

نارسایی حاد کلیه: علت و درمان (کلیک)

تالاسمی

بدن افراد مبتلا به این بیماری به اندازه کافی هموگلوبین تولید نمی کند.

اختلال مغز استخوان

این وضعیت شامل کم خونی آپلاستیک است که به سلول های بنیادی مغز استخوان آسیب می رساند.

بیماری خود ایمنی

بیماری هایی چون روماتیسم مفصلی (آرتریت روماتوئید) و لوپوس باعث کاهش تعداد گلبول های قرمز خون خواهند شد.

همچنین بخوانید:

تشخیص و درمان لوپوس (کلیک)

سرطان

این موارد سرطان هایی از جمله سرطان خون و لنفوم هستند که به مغز استخوان گسترش می یابند.

همچنین بخوانید:

سرطان خون / لوسمی کودکان (کلیک)

علائم و علل افزایش مقدار هماتوکریت خون

فرد دچار میزان هماتوکریت بالا علائم زیر را تجربه می کند:

سرگیجه
برافروختگی پوست (گرگرفتگی)
مشکلات بینایی
سر درد
بزرگ شدن طحال

این علائم نشانه پلی سیتمی بوده که طی آن بدن بیش از حد گلبول قرمز تولید می کند. این یعنی خون غلیظ تر شده و به سادگی لخته می شود.

پزشکان قادر به درمان پلی سیتمی نیستند و تمرکز درمان بر مدیریت علائم آن خواهد بود.

هدف اصلی این درمان پیشگیری از بروز سکته مغزی و ترومبوز ورید عمقی (DVT) است که به صورت یک لخته خون (معمولا) در ورید عمقی پا ایجاد می شود.

در برخی موارد کم آبی بدن باعث ایجاد پلی سیتمی خواهد شد. زمانی که فرد به اندازه کافی آب نمی نوشد سطح پلاسما کاهش یافته و همین امر باعث افزایش گلبول های قرمز خون خواهد شد. به این ترتیب افراد با آبرسانی به بدن می توانند تعداد گلبول های قرمز خون را کاهش دهند.

برخی بیماری های مرتبط با افزایش سطح هماتوکریت عبارتند از:

بیماری قلبی

در صورتی که ساختار قلب قادر به پمپاژ خون کافی به سراسر بدن نباشد، اکسیژن کافی به اندام های حیاتی نمی رسد. بنابراین بدن برای جبران این کمبود به تولید گلبول های قرمز بیشتر اقدام می کند.

بیماری ریوی

زمانی که ریه ها قادر به جذب موثر اکسیژن نباشند، سطح آن کاهش یافته و بدن این وضعیت را با تولید بیشتر گلبول های قرمز جبران می کند. یکی از بیماری های شایع ریوی که باعث بروز این وضعیت می شود، COPD است.

بیماری ژنتیکی

ژن JAK2 که تعداد سلول های تولید شده در مغز استخوان را تولید می کند، بیماری های خاصی را تحت تاثیر قرار می دهد. افراد دارای ژن JAK2 جهش یافته پروتئینی ایجاد کرده که به مغز استخوان سیگنال داده تا گلبول های قرمز بیش از حد نیاز تولید کند.

سرطان کلیه

گاهی اوقات سلول های سرطانی کلیه اریتروپوئیتین بیشتری تولید می کنند. اریتروپوئیتین هورمونی است که به مغز استخوان دستور تولید گلبول های قرمز بیشتر را می دهد.

تماس با پزشک

در صورتیکه فرد هر یک از علائم یا نشانه های بالا یا پایین بودن هماتوکریت از جمله خستگی، ضعف، مشکلات بینایی و سرگیجه داشته باشد، باید با پزشک صحبت کنند.

همچنین ممکن است این علائم نشان دهنده یک بیماری زمینه ای باشند. بنابراین افراد باید برای جلوگیری از بروز عوارض بعدی با پزشک تماس بگیرند.

افراد تحت شیمی درمانی نیز باید با انجام آزمایشات منظم هماتوکریت سلامت مغز استخوان خود را کنترل کنند.

خلاصه

هماتوکریت درصد گلبول های قرمز نسبت به کل خون است.

پزشک از طریق آزمایش خون، مقدار هماتوکریت فرد را برای تعیین مقدار طبیعی، بالا یا پایین ارزیابی می کند.

پایین بودن میزان هماتوکریت به این معنی است که تعداد گلبول های قرمز خون در بدن بسیار پایین است.

فرد در این مواقع علائمی را تجربه می کند که نشانه کم خونی هستند. متداول ترین علائم این وضعیت خستگی، ضعف و کم انرژی بودن است.

افرادی که گلبول قرمز بیش از حد بالایی دارند، دارای سطح هماتوکریت بالا هستند. این افراد دچار سردرد و سرگیجه شده که نشانه هایی از پلی سیتمی هستند.

عوامل جمعیتی و سبک زندگی بر سطح هماتوکریت تاثیرگذار خواهند بود.

برای نمونه، مردان سطح هماتوکریت بالاتری نسبت به زنان دارند.

افراد باردار نیز کاهش سطح هماتوکریت را تجربه می کنند. همچنین انجام تمرینات قدرتی باعث کاهش سطح هماتوکریت خواهد شد.

برخی بیماری ها باعث غیرطبیعی شدن سطح هماتوکریت خواهند شد.

خونریزی بیش از حد، تالاسمی و بیماری های کلیوی از علل پایین بودن سطح هماتوکریت هستند.

COPD و کم خونی سلول داسی شکل نیز باعث بالا رفتن سطح هماتوکریت خواهند شد.

جهت مشاهده و خرید مکمل ها و محصولات مراقبت داروخانه آنلاین اویرو کلیک کنید.