دیوکسین چیست؟ انواع و مضرات

دیوکسین ها مواد سمی و مضر برای سلامتی بدن بوده که حتی می توانند باعث ایجاد سرطان شوند؛ مضرات – عوارض و علائم مسمومیت ناشی از آن را بخوانید.

 

دیوکسین / دی اکسین (Dioxins) گروهی از ترکیبات شیمیایی بسیار سمی بوده که تقریبا در همه جای دنیا وجود دارند.

این مواد شیمیایی و سمی برای بدن مضر محسوب می شوند. آنها باعث ایجاد عوارض و مشکلاتی در تولید مثل، رشد و سیستم ایمنی می شوند. دیوکسین ها همچنین می توانند باعث ایجاد اختلال در هورمون ها و بروز سرطان شوند.

دیوکسین ها نوعی آلاینده‌ آلی دیرپا (POP) بوده به همین دلیل مدت زمان زیادی در محیط باقی می مانند. در واقع آنها در همه جا و حتی اطراف ما وجود دارند.

برخی کشورها در حال تلاش برای کاهش تولید دیوکسین در صنعت هستند.

آژانس حفاظت از محیط زیست (EPA) و سایر نهادها تولید دیوکسین در آمریکا را از سال 1987 به میزان 90% کاهش داده اند.

با این وجود باید بدانید که حذف کامل این مواد کار ساده ای نیست. این مواد می توانند از منابع طبیعی و در نتیجه فوران آتشفشان ها یا آتش سوزی جنگل ها ایجاد شوند. درنتیجه دی اکسین ها موادی که سرعت تجزیه کمی دارند به سرعت از مرزها عبور می کنند. بنابراین آنها برای مدتی طولانی در محیط باقی می مانند.

 

همچنین بخوانید:

اثر آلودگی هوا بر سلامت افراد (کلیک)

 

منشا دیوکسین ها کجاست؟

دیوکسین خالص شکلی شبیه به سوزن های سفید و کریستالی دارند. ذرات میکروسکوپی آن در محیط نیز وجود داشته که قابل مشاهده نیستند.

منشا این مواد سمی شامل موارد زیر است:

• اوراق کردن و بازیافت محصولات الکترونیکی
• فرآیندهای سوزاندن از جمله روشن کردن آتش در حیاط ها و یا سوزاندن زباله های تجاری و شهری
• پدیده های طبیعی از جمله فعالیت های آتشفشانی و آتش سوزی جنگل ها
• سیگار کشیدن
• فرآیندهای صنعتی از جمله سفید کردن خمیر کاغذ و ذوب آن با استفاده از کلر
• استفاده از سوخت ها از جمله چوب، ذغال یا نفت
• تولید برخی علف کش ها و آفت کش ها

این مواد سمی دارای قابلیت طی کردن مسافت طولانی در آب یا هوا هستند. دیوکسین های موجود در خاک یا رسوبات بسیار دیر تجزیه شده و برای مدت طولانی در آنجا می مانند.

زمانیکه این مواد سمی توسط ماهی و سایر ارگانیسم ها بلعیده یا جذب شوند آنها وارد زنجیره غذایی می شوند. در واقع غلظت این مواد سمی در حیوانات بیش از گیاهان، آب، خاک یا رسوبات است. دی اکسین ها در حیوانات بیشتر در چربی بدن آنها تجمع می کنند.

قرارگیری در معرض دیوکسین ها از طریق موارد زیر انجام می شود:

• تنفس بخار یا هوای حاوی مقادیر کم این مواد
• مصرف غذا به ویژه چربی های حیوانی حاوی دیوکسین ها
• جذب آنها از طریق تماس پوست با هوا، خاک یا آب
• آب آشامیدنی که دیوکسین ها در آن ته نشین شده یا صنایع باعث آلودگی آن شده باشند.
• بلع تصادفی خاک حاوی این مواد سمی

لازم به ذکر است که این مواد قادر بوده تا برای مدتی طولانی در بدن باقی بمانند. بدین صورت برای کاهش 50% سمیت این مواد به 7 تا 11 سال زمان نیاز است.

 

آلودگی عمده

بر اساس اعلام سازمان بهداشت جهانی، بیشتر گزارشات مربوط به آلودگی دیوکسین ها در کشورهای صنعتی که سیستم نظارت و گزارش دهی دارند، ارائه شده است. در واقع سطوح بالای این مواد در سایر نقاط گزارش نشده باقی مانده است.

بعضی از موارد آلودگی عمده عبارتند از:

• در سال 2008 خوراک دام آلوده شده منجر به تولید گوشت خوک ایرلندی شد که حاوی بیش از 200 برابر میزان مجاز این مواد سمی بود.
• در سال 1999 دفع غیرقانونی روغن صنعتی منجر به آلودگی خوراک دام و محصولات غذایی حیوانی در بلژيک و سایر کشورها شد.
• در سال 1976 طی یک حادثه صنعتی، ابری از مواد شیمیایی سمی از جمله دیوکسین ایجاد شد که هزاران نفر در ایتالیا را تحت تاثیر قرار داد.

در سال 2004 ویکتور یوشچنکو، رئیس جمهور اوکراین به عمد با دیوکسین مسموم شد.

 

انواع

صدها دیوکسین از سه خانواده اصلی وجود دارند. این موارد عبارتند از:

• دی بنزو پی دیوکسین های کلردار (CDD)
• دی بنزو فوران های پلی کلرینه (PCDF)
• بعضی از بی فنیل پلی کلرینه ها (PCB)

CDD و PCDF محصولات جانبی فعالیت های انسانی یا فرآیندهای طبیعی بوده و توسط مردم عادی تولید نمی شود.

PCB ها محصولات تولیدی بوده اما اکنون در برخی کشورها اجازه تولید ندارند.

گاهی اوقات از واژه دیوکسین برای اشاره به 2، 3، 7، 8 تتراکلروبنزو پی دیوکسین (TCDD) که از سمی ترین دیوکسین ها است، استفاده می شود. متخصصان TCDD را با علف کش های عامل نارنجی (Agent Orange) مرتبط دانسته که طی جنگ ویتنام از آنها برای بریدن برگ درختان استفاده می شد.

 

دیوکسین ها در بطری های آب

در گذشته ادعاهایی در خصوص وجود دیوکسین در بطری های پلاستیکی آب وجود داشت که متخصصان این ادعا را رد کرده اند.

با این وجود اعلام شد که بطری های آب حاوی فتالات بیسفنول A یا BPA است که باعث ایجاد مشکلات هورمونی و غدد درون ریز و احتمالا مشکلات باروری می شوند.

 

دیوکسین های موجود در غذا

دی اکسین های وارد شده به بدن حیوانات در چربی آنها ذخیره می شوند. بیش از 90% آلودگی انسان به دیوکسین ها ناشی از مصرف مواد غذایی حیوانی از جمله لبنیات، گوشت، ماهی و صدف هستند.

طبق تحقیقات قدیمی تر، دیوکسین ها در غذاهای زیر وجود دارند:

• کره
• ماهی های اقیانوس
• تخم مرغ
• پنیر
• هات داگ و بولونیا
• ماهی های آب شیرین
• بستنی
• گوشت گاو، مرغ و خوک
• شیر انسان (طی شیردهی)

از میان موارد فوق، ماهی های آب شیرین حاوی بیشترین مقادیر دیوکسین هستند.

طبق توصیه سازمان بهداشت جهانی (WHO)، برای کاهش خطر قرارگیری در برابر دیوکسین ها اقدامات زیر مفید هستند:

• تغییر رژیم غذایی برای کاهش خطر قرارگیری در معرض غلظت بالای دیوکسین ها در یک غذای خاص
• انتخاب گوشت و ماهی بدون چربی
• استفاده از میوه ها، سبزیجات و غلات کامل به جای گوشت و ماهی (تا حد امکان)
• جدا کردن چربی در هنگام پاک کردن گوشت

بر اساس اعلام انستیتو ملی علوم بهداشت محیطی (NIEHS) توصیه می شود تا در هنگام صید ماهی، سطح دیوکسین فعلی را با مقامات محلی کنترل کنند.

 

دیوکسین در تامپون ها

در خصوص وجود دیوکسین ها در محصولات بهداشتی زنان به ویژه تامپون ها نیز نگرانی هایی وجود دارد.

پیش از اواخر دهه 1990، کلر برای سفید کردن در فرآیند تولید تامپون ها استفاده می شده است. اما در حال حاضر این امر انجام نشده به همین دلیل سطح دیوکسین تامپون ها بسیار پایین تر است.

با این وجود مقاله ای منتشر شده در NIEHS در سال 2014 نشان داد که تحقیقات کافی برای تعیین نحوه تاثیرگذاری مواد شیمیایی موجود در تامپون ها بر سلامتی وجود ندارد.

 

مضرات و عوارض دیوکسین ها برای سلامتی

به عقیده دانشمندان قرارگیری در برابر دیوکسین ها با برخی عوارض شدید مانند سرطان و سقط جنین در ارتباط هستند. از جمله دیگر مضرات دیوکسین ها عبارتند از:

• ناتوانی های مادرزادی
• سرکوب سیستم ایمنی بدن
• اختلالات پوستی
• کاهش باروری
• اندومتریوز
• دیابت
• ناتوانی در یادگیری
• مشکلات ریوی
• کاهش تعداد اسپرم و سطوح پایین تستوسترون

 

لازم به ذکر است که این مواد در دوران بارداری از مادر به جنین و از طریق شیردهی از مادر به نوزاد قابل انتقال هستند. در این صورت مشکلات رشد عصبی برای کودک ایجاد می شود.

مضرات ناشی دیوکسین ها به عوامل مختلفی از جمله موارد زیر وابسته هستند:

• طول مدت قرارگیری در معرض دیوکسین ها و دفعات آن
• سطح قرارگیری در معرض آنها
• زمان قرارگیری در معرض آنها

طبق اعلام WHO، بنظر نمی رسد که قرارگیری در معرض مقادیری از دیوکسین ها که اغلب افراد به طور روزمره آن را تجربه می کنند، باعث ایجاد عوارض و مضرات شود.

 

کاهش قرارگیری در معرض آنها

اغلب آزمایش دیوکسین در دسترس نبوده اما با استفاده از برخی اقدامات زیر می توان به کاهش خطر قرارگیری در معرض این مواد سمی و عوارضی مانند سرطان و ناباروری کمک کرد:

• پیدا کردن روش های مناسب برای درست کردن آتش در حیاط
• پرهیز از مصرف گوشت های چرب یا جدا کردن چربی در هنگام پاک کردن گوشت
• بررسی سطح دیوکسین در آب های محلی که در آن ماهیگیری می شود.

بر اساس اعلام EPA، سوزاندن مواد زائد در حیاط باعث تولید سطوحی از دیوکسین بالاتر از سطوح سوزانده شده در صنایع می شود. در واقع این امر باعث انتشار آلاینده ها در سطح زمین شده و به احتمال بیشتری افراد را تحت تاثیر قرار داده یا وارد زنجیره غذایی آنها می کند.

 

علائم مسمومیت ناشی از آن

مسمومیت ناشی از دی اکسین ها بسیار کم بوده اما قرارگیری در معرض سطوح بالا این مواد در کوتاه مدت باعث بروز کلرآکنه می شود.

این بیماری پوستی شدید باعث ایجاد ضایعاتی شبیه به آکنه در صورت و بخش فوقانی بدن می شود. کلرآکنه در حادثه یا آلودگی های عمده رخ می دهد.

سایر عوارض قرارگیری در معرض دیوکسین ها عبارتند از:

• آسیب کبدی خفیف
• بثورات پوستی
• تغییر رنگ پوست

 

جمع بندی

دیوکسین ها مواد سمی ایجاد شده طی فرآیندهای انسانی و طبیعی از جمله تولید، فعالیت های آتشفشانی و سوزاندن مواد زائد در حیاط هستند.

قرارگیری در معرض دیوکسین ها با ایجاد مضرات و عوارضی مانند افزایش خطر ایجاد سرطان و برخی مشکلات رشد و تولید مثل همراه هستند.

روش های پرهیز از قرارگیری در معرض دیوکسین ها و کاهش عوارضی مانند سرطان و کاهش باروری شامل جدا کردن چربی در هنگام پاک کردن گوشت، رعایت رژیم غذایی متنوع و پرهیز از سوزاندن مواد زائد در حیاط است.

 

جهت مشاهده و خرید مکمل ها و محصولات مراقبت داروخانه آنلاین اویرو کلیک کنید.