تنظیم درجه حرارت بدن

مکانیزم بیولوژیکی تنظیم درجه حرارت بدن مسئول حفظ دمای داخلی ثابت بدن انسان است، نحوه عملکرد – علت تغییر و اختلال تنظیم دما را بخوانید.

 

تنظیم درجه حرارت بدن (thermoregulation)، که با نام تنظیم دمایی نیز شناخته می شود، یک مکانیزم بیولوژیکی در بدن است. این فرایند مسئول حفظ دمای داخلی ثابت بدن انسان است.

مرکز تنظیم حرارت بدن در هیپوتالاموس مغز است. این سیستم علاوه بر هیپوتالاموس شامل غدد عرق، پوست و سیستم گردش خون است.

دمای طبیعی بدن انسان در حدود 37 درجه سانتی گراد (98.6 درجه فارنهایت) است. بدن انسان این دما را از راه های مختلفی همچون تعریق برای کاهش دمای بدن، لرز برای افزایش آن و تنگ یا شل کردن عروق خونی برای تغییر جریان خون حفظ می کند.

اگر بدن فرد نتواند درجه حرارت خود را تنظیم کند، بدن فرد ممکن است بیش از حد گرم شده و اختلال تنظیم دما به نام هیپر ترمی رخ دهد. بر عکس آن اگر درجه حرارت بدن به زیر سطح ایمن رسد، اختلال تنظیم دما هیپوترمی رخ خواهد داد. هر دو شرایط ذکر شده خطرناک و تهدید کننده زندگی هستند.

در این مقاله به بررسی نحوه عملکرد فرایند تنظیم درجه حرارت بدن پرداخته و علت تغییر و اختلال تنظیم دما را بیان خواهیم داشت.

 

همچنین بخوانید:

11 حقیقت جالی در مورد دمای بدن (کلیک)

 

تنظیم درجه حرارت بدن چیست؟

تنظیم درجه حرارت به این معنی است که پستانداران چگونه دمای بدن خود را ثابت نگه می دارند.

همانطور که می دانید دمای بدن خزندگان با محیط تغییر خواهد کرد. اما در پستانداران مانند انسان ها لازم است تا دمای بدن ثابت نگه داشته شود.

زمانی که تنظیم درجه حرارت بدن به درستی کار کند، دمای بدن انسان در حد نرمال (حدود 37 درجه سانتی گراد) بوده و بدن در سطح بهینه خود عمل می کند.

هنگامی که تنظیم حرارت همانطور که باید کار می کند، بدن در سطح بهینه خود عمل می کند.

دمای خیلی بالا یا خیلی پایین می تواند عملکرد اعضای بدن را تحت تأثیر قرار دهد. آنها عبارتند از:

• قلب
• سیستم گردش خون
• مغز
• دستگاه گوارش
• ریه ها
• کلیه ها
• کبد

 

عملکرد تنظیم درجه حرارت بدن در انسان

بدن انسان برای تنظیم درجه حرات از سه مکانیسم استفاده می کند:

• واکنش های بیرون بر (وابران)
• فیبر عصبی حس آوران (اعصابی که احساس را به مغز منتقل می کنند)
• سیسشتم کنترل مرکزی

واکنش های بیرون بر، مجموعه رفتارهای انسان برای تنظیم دمای بدن است. برای مثال پوشیدن کت در روزهای سرد قبل از بیرون رفتن یا رفتن به سایه در روزهای گرم.

منظور از حس آوران، سیستمی از گیرنده‌های دما در اطراف بدن برای تشخیص اینکه آیا دمای مرکزی خیلی گرم است یا سرد می باشد. ین اعصاب اطلاعات را به هیپوتالاموس، که بخشی از مغز است، منتقل می کنند.

غده هیپوتالاموس به عنوان کنترل مرکزی عمل کرده و از اطلاعات دریافتی از الیاف عصبی حس آوران برای تولید هورمون هایی که دمای بدن را تغییر می دهند استفاده می کند.

این هورمون ها سیگنال هایی به قسمت های مختلف بدن ارسال کرده تا آنها با استفاده از روش های زیر به گرما یا سرما پاسخ نشان دهند:

 

پاسخ به سرما	پاسخ به گرما
لرز، یا ترموژنز	عرق
انقباض عروق (رگ های خونی منقبض می شوند)	گشاد شدن عروث (رگ های خونی منبسط می شوند)
افزایش متابولیسم	کاهش متابولیسم

علت تغییر دمای بدن

تغییر دمای بدن علت های متعدد دارد، از شرایط محیط گرفته تا سن، بیماری و مصرف داروها همه و همه روی تنظیم حرارت بدن تاثیر می گذارند.

برخی علت های اصلی تغییر دمای بدن عبارتند از:

 

آب و هوای شدید

آب و هوای شدید چه گرم و چه سرد، تاثیر قابل توجهی بر توانایی بدن در تنظیم دما دارند.

زمانی که فرد برای مدت طولانی در معرض هوای سر قرار گیرد، دچار هیپوترمی خواهد شد. در این شرایط بدن قادر به تولید گرما نبوده و خیلی سریع گرمای خود را از دست می دهد. در نتیجه دمای بدن افت شدیدی خواهد داشت.

شایان ذکر است که هیپوترمی هم در سرمای انجمادی و خیلی شدید و هم در دماهای سرد بروز می کند. در دماهای سرد هیپوترمی زمانی رخ می دهد کخ بدن عرق کرده، یا زیر باران یا در آب سرد غوطه ور باشد.

هوای خیلی گرم و قرار گرفتن طولانی مدت در معرض نور خورشید نیز موجب گرمای بیش از حد بدن خواهد شد. در این شرایط بدن به جای از دست دادن گرمای اضافی، آن را بیشتر تولید کرده و در نتیجه خیلی سریعتر از آنکه بتواند خود را خنک کند گرم می شود.

علاوه بر هوای خیلی گرم، هیپوترمی در هوای گرم نیز در نتیجه شرایط زیر رخ خواهد داد.

• اگر بدن مایعات کافی دریافت نکند
• اگر فرد لباس های عایق و کلفت پوشیده باشد
• در هوای گرم فعالیت بدنی انجام دهد
• بازدید از مکان های شلوغ

 

سن

سن خود یک علت برای اختلال تنظیم دمای بدن انسان است. بصورت کلی نوزادان شیرخوار و سالمندان در معرض خطر بالاتری از اختلالات تنظیم حرارت هستند.

دلیل این امر این است که در این سنین بدن توده عضلانی کمتر داشته، رفلکس لرز در آنها کاهش یافته و ایمنی کمتری دارند.

افراد مسن معمولا دمای بدن پایین تری دارند و ممکن است در هنگام ابتلا به یک بیماری ویروسی یا باکتریایی دچار تب نشوند. برخی مواقع، سالمندان به جای تب دچار هیپوترمی شوند.

 

همچنین بخوانید:

تمامی نکات درباره تب (کلیک)

 

داروها

برخی از داروها تنظیم درجه حرارت بدن را به عنوان یک عارضه جانبی مختل کرده و در نتیجه موجب افزایش موقت دمای بدن خواهند شد.

اصطلاح بکار رفته برای این مساله تب دارویی (Drug Fever) است.

برخی داروها عبارتند از:

• داروهای ضد میکروبی ها همچون آنتی بیوتیک ها
• داروهای ضد افسردگی
• داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDs)
• داروهای ضد تشنج نسل اول

معمولاً هنگامی که فرد مصرف دارو را متوقف می کند، تنظیم حرارت به سرعت به حالت عادی باز می گردد. افراد همیشه باید قبل از تغییر دوز دارو با پزشک صحبت کنند.

 

عفونت

زمانی که میکروارگانیسم های مضر به بدن حمله کرده و تکثیر شوند، عفونت رخ می دهد. این پاتوژن ها قادر به رشد در دمای معمولی بدن هستند. اما افزایش دما، بقای برخی از آنها را دشوارتر خواهد کرد.

به همین دلیل، بخشی از پاسخ ایمنی در برابر ایجاد عفونت ها، اغلب این است که فرد تب می کند.

در این شرایط بدن دمای خود را در تلاش برای از بین بردن ارگانیسم های عامل عفونت افزایش می دهد. بسیاری از پزشکان توصیه می کنند که اجازه دهید تب جریان داشته باشد تا بدن بتواند به اندازه کافی از خود محافظت کند.

با این وجود، در صورت بالا رفتن بیش از حد دمای بدن (تب شدید) مشکلاتی ایجاد شده و برخی عملکردهای ضروری بدن مختل خواهد شد.

در صورتی که تب بیش از 40.5 درجه سانتیگراد (105 درجه فارنهایت) بوده و با مصرف دارو کاهش نیابد، نیاز به مراقبت فوری پزشکی خواهد بود.

 

سایر بیماری ها

برخی  بیماری ها بر تنظیم درجه حرارت بدن انسان تأثیر می گذارند:

 

اختلالات غدد درون ریز

سیستم غدد درون ریز شامل غدد و اندام های تولید کننده هورمون ها هستند. برای نمونه می توان به لوزالمعده، تیروئید، غده هیپوفیز و غدد فوق کلیوی اشاره نمود.

اگر عاملی سبب اختلال در در تولید هورمون ها شود، این امر بر بر دمای بدن تأثیر خواهد داشت.

برای نمونه، کم کاری تیروئی یا هیپوتیروئیدیسم منجر به کاهش دمای بدن خواهد شد.

در حالی که تیروئید پرکار یا هیپرتیروئیدیسم، می تواند باعث افزایش دمای بدن شود.

 

همچنین بخوانید:

کم کاری تیروئید : علت و درمان (کلیک)

 

اختلالات سیستم عصبی مرکزی (CNS).

CNS شامل مغز، نخاع و اعصاب است. شرایطی که بر CNS تأثیر می‌گذارد، می‌تواند با ایجاد اختلال در الیاف عصبی حس آوران و سیستم کنترل مرکزی، سبب بروز تداخل در تنظیم درجه حرارت شوند.

برخی مشکلات عبارتند از:

• آسیب های مغزی
• آسیب های نخاعی
• تومورها
• بیماری های عصبی، مانند پارکینسون یا مولتیپل اسکلروزیس (MS)

 

اختلال تنظیم دما

محدوده دمای سالم برای بدن انسان بسیار محدود است. در صورتی که بدن قادر به حفظ محدوده دمای نرمال نباشد، اختلال تنظیم دما رخ خواهد داد.

این موارد عبارتند از:

 

هیپوترمی

هیپوترمی زمانی است که بدن سریعتر از تولید گرما، آن را از دست می دهد. قرار گرفتن طولانی مدت در دمای سرد می تواند باعث هیپوترمی شود.

علائم هیپوترمی عبارتند از:

• لرزیدن
• گیجی
• خستگی یا احساس خستگی زیاد
• حرکات دست
• خواب آلودگی
• از دست دادن حافظه

در نوزادان و کودکان خردسال، هیپوترمی باعث سردی پوست می شود که رنگ پوست روشن، به حالت قرمز روشن خواهد شد.

 

هیپرترمی

هایپرترمی (Hyperthermia) زمانی رخ می دهد که مکانیسم های تنظیم حرارت بدن از کار افتاده و دمای بدن بیش از حد بالا رود.

انواع هیپر ترمی عبارتند از:ز

• گرفتگی عضلانی ناشی از گرما (Heat Cramps)، که به صورت تعریق شدید و گرفتگی عضلات در حین ورزش ظاهر خواهد شد.
• گرمازدگی ( Heat exhaustion)، کهجدی تر بوده و منجر به بروز طیف وسیعی از علائم خواهد شد.
• گرما گرفتگی (Heatstroke) یا غش کردن در اثر گرما که یک اورژانس پزشکی است.

علائم گرمازدگی عبارتند از:

• تعریق
• خستگی
• سردرد
• ضعف
• حالت تهوع یا استفراغ
• سرگیجه
• پوست رنگ پریده، لطیف یا سرد
• نبض تند یا ضعیف
• غش کردن

گرماگرفتگی علائم مشابهی ایجاد می کند، اما با برخی تفاوت های مهم عبارتند از:

• پوست برافروخته یا داغ، که ممکن است خشک یا مرطوب باشد.
• نبض سریع و قوی
• دمای بدن 103 درجه فارنهایت (39.4 درجه سانتیگراد) یا بالاتر

 

خلاصه

پستانداران مانند انسان ها برای حفظ دمای ثابت بدن، از تنظیم درجه حرارت استفاده می کنند. این امر برای سلامتی ضروری است، چراکه  موجب عملکرد صحیح اندام ها و فرایند های بدن خواهند شد.

تغییر دمای بدن علت های مختلفی همچون دمای محیط، سن، عفونت، بیماری و داروها دارد.

کاهش یا افزایش بیش از حد دمای بدن نسبت به مقدار نرمال 37 درجه سانتی گرداد سبب هیپوترمی یا هیپرترمی خواهد شد.

انواع اختلال تنظیم حرارت می تواند یک اورژانس پزشکی باشد. اگر فردی علائم هیپوترمی یا هایپرترمی دارد، مهم است که با اورژانس تماس بگیرید.

 

جهت مشاهده و خرید مکمل ها و محصولات مراقبت داروخانه آنلاین اویرو کلیک کنید.