عفونت توبرکلوزیس - عامل بیماری سل چیست : مهمترین علائم - آزمایش تشخیص

عامل بیماری سل باکتری مایکوباکتریوم توبرکلوزیس است، مهمترین علائم – آزمایش تشخیص – عوامل خطر – درمان این عفونت واگیردار را بخوانید.

عفونت مایکوباکتریوم توبرکلوزیس (Tuberculosis) عامل بیماری سل (TB) است که یک بیماری عفونی واگیردار و خطرناک می باشد. این بیماری می تواند هر عضوی از بدن را درگیر کند، اما معمولا ریه ها را تحت تاثیر قرار می دهد.

بیماری سل می تواند کشنده باشد، البته در بسیاری موارد نیز قابل پیشگیری و درمان است.

در گذشته مرض سل (Consumption) یکی از اصلی ترین دلایل مرگ و میر افراد در سراسر جهان بود. بواسطه پیشرفت علم، بهبود شرایط زندگی و توسعه آنتی بیوتیک ها، شیوه عفونت توبرکلوزیس عامل بیماری سل در کشورهای صنعتی کاهش قابل ملاحظه ای یافت.

در دهه 1980 میلادی آمار ابتلا و مرگ و میر ناشی از بیماری سل مجددا افزایش یافت. در سال سازمان بهداشت جهانی (WHO) آن را اپیدمی نامید.

در ادامه، این مقاله به بررسی عفونت توبرکلوزیس عامل بیماری سل پرداخته، مهمترین علائم، آزمایش تشخیص، درمان، عوامل خطر و راه های جلوگیری از آن را بیان می دارد.

همچنین بخوانید:

بیماری سل (کلیک)

حقایق کلیدی

بر اساس گزارشات منابع علمی عفونت توبرکلوزیس سیزدهمین منبع اصلی مرگ و میر در جهان و دومین قاتل عفونی پس از کووید 19 (COVID-19) و بالاتر از ویروس HIV عامل بیماری ایدز است.
آمار جهانی نشان داد که در سال 2020، در حدود 10 میلیون نفر در سراسر جهان به بیماری سل دچار شدند. از این میزان 1.5 میلیون نفر جان خود را از دست دادند که از این تعداد نیز 214000 نفر به عفونت HIV عامل بیماری ایدز نیز مبتلا بودند. شایان ذکر است که اکثریت آمار مبتلا مربوط به قاره آسیا بود. از این میزان 5.6 میلیون نفر مرد، 3.3 میلیون زن و 1.1 میلیون کودک بودند.
بر اساس آمار جهانی در سال 2020، 30 کشور بیشترین ابتلا به بیماری سل را داشتند. از این تعداد، هشت کشور در حدود دو سوم آمار ابتلا را به خود اختصاص دادند. در این آمار کشور هند در صدر جدول بالاترین میزان ابتلا به عفونت توبرکلوزیس (بیماری سل) و پس از آن چین، اندونزی، فیلیپین، پاکستان، نیجریه، بنگلادش و آفریقای جنوبی قرار دارند.
سل کودکان و نوجوانان اغلب توسط ارائه دهندگان بهداشت نادیده گرفته می شود و تشخیص و درمان آن دشوار است.
در حال حاضر یکی از نگرانی های پیش روی متخصصان، مقاومت دارویی و آنتی بیوتیکی عفونت توبرکلوزیس عامل بیماری سل است. در واقع برخی گونه های این بیماری به موثرترین درمان ها پاسخ نمی دهند. در سال 2020 از هر سه نفر مبتلا به سل مقاوم به دارو، تنها یک نفربه درمان دسترسی داشت.
در سطح جهانی، میزان ابتلا به سلريال سالانه 2% کاهش می یابد. این میزان در بین سال های 2015 تا 2020 کاهش 11% ای داشت.

بیماری سل چیست؟

عامل بیماری سل باکتری مایکوباکتریوم توبرکلوزیس (M. tuberculosis) است که اغلب بر ریه ها تاثیر می گذارد.

عفونت توبرکلوزیس عانل بیماری سل از طریق هوا و استنشاق، از فردی به فرد دیگر انتقال می یابد. در واقع زمانی که فرد مبتلا به سل ریوی سرفه، عطسه یا تف کند، میکروب های سل را به هوا هدایت کرده و استنشاق تعداد کمی از این میکروب ها سبب آلوده شدن افراد دیگر خواهد شد.

عفونت سل (سل نهفته)

در حدود یک چهارم جمعیت جهان به عفونت سل مبتلا هستند. این بدان معناست که فرد به باکتری سل مبتلا شده اما (هنوز) به بیماری مبتلا نشده است و نمی تواند آن را به افراد دیگر انتقال دهد.

در شرایط سل نهفته، فرد باکتری سل (مایکوباکتریوم توبرکلوزیس) را در بدن خود داشته و هیچ علائمی ندارد.

از نظر آماری، در صورتیکه فرد در طول زندگی خود به عفونت سل (توبرکلوزیس) آلوده شود، به احتمال 5% تا 10% ممکن است به بیماری سل مبتلا گردد. این احتمال در افراد دارای سیستم ایمنی ضعیف همچون افراد دچار سوء تغذیه، مبتلا به HIV، دیابت، و همچنین افرادی تنباکو مصرف می کنند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به بیماری هستند.

بیماری سل (سل فعال)

زمانی که فرد دچار بیماری سل فعال می شود که بدن قادر به مهار باکتری سل نباشد. در این شرایط باکتری ها تکثیر شده، این مساله سبب بروز علائم و درنتیجه بروز بیماری خواهد شد.

مهمترین علائم بیماری سل شامل سرفه، تب، تعریق شبانه و کاهش وزن است که ممکن است برای چند ماه خفیف باشد. خفیف بودن علائم خود عاملی است که منجر به تاخیر در مراقبت های پزشکی شده و در نتیجه باکتری به افراد دیگر انتقال می یابد.

فرد مبتلا به سل فعال در طول یک سال می تواند 5 تا 15 فرد دیگر را بواسطه تماس نزدیگ به عفونت آلوده کند.

بدون درمان مناسب، بطور متوسط حدود 45% از افراد سالم (با HIV منفی) و تقریبا تمام افراد دارای HIV مثبت، جان خود را از دست خواهند داد.

چه کسانی بیشتر در معرض خطر هستند؟

همه گروه های سنی در معرض خطر ابتلا به عفونت توبرکلوزیس و بیماری سل هستند.

بیش از 95% موارد منجر به مرگ مربوط به کشورهای در حال توسعه است.

احتمال ابتلا به سل فعال در افراد آلوده به ویروس HIV ، به میزان 18 برابر بیشتر از افراد سالم است. علاوه بر این خطر ابتلا به بیماری سل (سل فعال) در افرادی که سیستم ایمنی بواسطه بیماری یا برخی شرایط سلامتی دچار اختلال و تضعیف شده است، بیشتر خواهد بود.

افراد مبتلا به سوء تغذیه 3 برابر بیشتر در معرض خطر هستند.

اختلال مصرف الکل و استعمال دخانیات نیز خطر ابتلا به بیماری سل را به ترتیب 3.3 و 1.6 افزایش می دهد.

همچنین بخوانید:

داروهای موثر در درمان و پیشگیری از HIV (کلیک)

سل و HIV

ویروس HIV و سل ترکیب کشنده را تشکیل می دهند که هریک پیشرفت دیگری را تسریع می کند. همانگونه که پیشتر ذکر شد فرد مبتلا به اچ آی وی 18 برابر بیشتر از افراد بدون آن به بیماری سل مبتلا خواهند شد.

درمان سل در فرد مبتلا به اچ آی وی پیچیده است. اما پزشکان با یک برنامه درمانی جامع قادر به کنترل هر دو وضعیت خواهند بود.

مهمترین علائم بیماری سل

مهمترین علائم هشدار دهنده اولیه و شایع بیماری سل عبارتند از:

تب
احساس خستگی و ناخوشی
ضعف
سرفه همراه با خلط و خون
درد قفسه سینه
تعریق شبانه
کاهش وزن

همچنین بخوانید:

داروهای موثر در درمان و پیشگیری از HIV (کلیک)

شایان ذکر است که در صورت آلوده شدن فرد به عامل بیماری سل یعنی باکتری توبرکلوزیس (سل نهفته) فرد معمولا علائمی نخواهد داشت. همچنین در بررسی های با اشعه ایکس، هیچگونه آسیبی مشاهده نخواهد شد. در این شرایط آزمایش خون یا آزمایشات پوستی وجود عفونت سل را نشان خواهند داد.

علائم سل خارج ریوی

در برخی مواقع سل در سایر نواحی بدن نیز دچار بروز علائم خواهد شد. برخی از مهمترین علائم مرتبط با سل خارج ریوی شامل:

دل درد
سر درد مداوم
درد مفاصل و استخوان
گیجی
غدد لنفاوی متورم
تشنج

آزمایش تشخیص سل

دو آزمایش که قادر به تشخیص وجود باکتری سل است شامل تست پوستی سل و آزمایش خون سل می باشد.

بر اساس توصیه WHO، استفاده از آزمایش های تشخیص ملکولی سریع به عنوان تست تشخیصی اولیه در همه افراد مبتلا به علائم و نشانه های سل پیشنهاد می شود. این آزمایش های تشخیص اولیه، دقت بالایی داشته و در تشخیص زودهنگام بیماری سل و سل مقاوم به دارو موثر است.

آزمایش های تشخیصی سل پیشنهادی WHO شامل Xpert MTB/RIF Ultra و Truenat است.

شایان ذکر است که تشخیص انواع مقاوم به چند دارو و سایر انواع مقاوم سل و همچنین سل مرتبط با HIV معمولا پیچیده و گران است.

تشخیص سل به ویژه در کودکان دشوار خواهد بود.

در صورت داشتن هریک از شرایط زیر نیازمند آزمایشات اولیه برای تشخیص عفونت سل هستید:

اگر با فرد مبتلا به سل یا در معرض خطر ارتباط داشته اید
اگر در محیطی کار می کنید که احتمال بروز سل در افراد وجود دارد.
اگر به تازگی در کشوری که سل در آن زیاد است بوده اید

همچنین بخوانید:

آزمایش خون سل تست TB IGRA (کلیک)

درمان

سل یک بیماری قابل درما است. در واقع تشخیص زودهنگام بیماری و مصرف آنتی بیوتیک مناسب سبب درمان آن خواهد شد.

بیماری سل فعال و حساس به دارو با استفاده از یک دوره 6 ماهه استاندارد شامل 4 داروی ضد میکروبی تجویز شده توسط پزشک درمان خواهد شد.

آنتی بیوتیک تجویزی ممناسب برای درمان بیماری سل به موراد زیر بستگی دارد:

سن و سلامت کلی فرد
بیمار سل نهفته دارد یا سل فعال
محل عفونت

بسته به قسمت هایی از بدن که سل بر آنها تأثیر می گذارد، پزشک ممکن است کورتیکواستروئیدها را نیز تجویز کند.

درمان سل نهفته می تواند متفاوت باشد. پزشک برای درمان ممکن است مصرف آنتی بیوتیک را یکبار در هفته و به مدت 12 هفته تجویز کرده و یا 9 ماه مصرف روزانه آنتی بیوتیک را تجویز می کند.

آیا سویه سل مقاوم به دارو است؟

هنگامی که فردی دارای یک سویه سل مقاوم به دارو باشد، درمان پیچیده تر خواهد بود.

مقاومت دارویی زمانی ایجاد می شود که داروهای سل تجویزی، به طور نامناسبی مورد استفاده قرار گیرند. در این شرایط ممکن است ارائه دهندگان مراقبت بهداشتی، آنتی بیوتیک نادرستی تجویز کنند، از داروهای بی کیفیت استفاده شده و یا بیمار زودتر از موعد مصرف دارو را قطع کند.

پس توجه داشته باشید که این مساله ضروری است که دوره درمان خود را کامل کنید، حتی اگر علائم شما از بین رفته باشد. چرا که قطع زودهنگام دارو موجب می شود که برخی باکتری ها زنده مانده و نسبت به آنتی بیوتیک ها مقاوم شوند. در نتیجه فرد به سل مقاوم به دارو مبتلا خواهد شد.

سل مقاوم به چند دارو (MDR-TB) شکلی از سل است که توسط باکتری هایی ایجاد می شود که به ایزونیازید و ریفامپیسین، 2 نوع از موثرترین داروهای ی خط اول ضد سل، پاسخ نمی دهند.

سل مقاوم به چند دارو بواسطه داروهای خط دوم درمان، درمان خواهد شد. البته باید عنوان داشت که گزینه های درمانی خط دوم محدود بوده و به درمان گسترده و طولانی مدت (تا 2 سال) با استفاده از داروهی گران قیمت و سمی نیاز خواهد بود.

در برخی موارد نیز مقاوت دارویی به حدی شدید است که به خط دوم درمان نیز پاسخ نمی دهند.

جلوگیری

راه های پیشگیری از ابتلا به سل از ابتلای دیگران عبارتند از:

تشخیص و درمان به موقع
دوری از افراد دیگر تا زمانی که دیگر خطر عفونت وجود نداشته باشد
پوشیدن ماسک، پوشاندن دهان و تهویه اتاق ها

آیا واکسن سل وجود دارد؟

در برخی کشورها، کودکان واکسیناسیون ضد سل – واکسن باسیل Calmette-Guérin (BCG) – را به عنوان بخشی از برنامه ایمن سازی منظم دریافت می کنند.

با این حال، کارشناسان در ایالات متحده واکسیناسیون BCG با منبع معتبر را برای اکثر افراد توصیه نمی کنند، مگر اینکه در معرض خطر بالای ابتلا به سل باشند.

برخی از دلایل عبارتند از: خطر کم عفونت در کشور و احتمال زیاد تداخل واکسن با هر گونه آزمایش پوستی سل در آینده.

خلاصه

عفونت سل فعال بدون درمان مناسب علاوه بر مسری بودن، تهدید کننده زنگی فرد مبتلاست. امروزه بیشتر موارد ابتلا به سل بویژه با تشخیص زودهنگام قابل درمان هستند.

هر فردی که در معرض خطر بالای ابتلا به سل یا علائم بیماری است باید در اسرع وقت با پزشک مشورت کند.

جهت مشاهده و خرید مکمل ها و محصولات مراقبت داروخانه آنلاین اویرو کلیک کنید.